Ολύμπιος Δαφέρμος: «Με τις εξεγέρσεις γράφεται η ιστορία και δημιουργείται πολιτισμός»

Ο Ολύμπιος Δαφέρμος μετείχε ενεργά στο αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα και στην εξέγερση του Πολυτεχνείου βρισκόταν στην καρδιά των γεγονότων. Μιλήσαμε μαζί του με αφορμή το βιβλίο του «Μιλώ στα παιδιά μου για τη χούντα και το Πολυτεχνείο», που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Τόπος.

Γιατί είναι σημαντικό και για τις νεότερες γενιές να γνωρίζουν τι συνέβη στη Δικτατορία και στο Πολυτεχνείο;

Επειδή η γνώση της Ιστορίας είναι απαραίτητη για τη διαμόρφωση του ανθρώπου-πολίτη και ακόμη περισσότερο όταν πρόκειται για έναν αγώνα ελευθερίας, αξιοπρέπειας και ανθρωπιάς όπως ήταν ο αντιδικτατορικός αγώνας. Η χούντα, όπως και κάθε ολοκληρωτική εξουσία, βιάζει την ανθρώπινη υπόσταση, περιορίζει την ανάπτυξη και ολοκλήρωση της προσωπικότητας των ανθρώπων και αυθαιρετεί απροκάλυπτα και ανήθικα εις βάρος του κοινωνικού συνόλου.

Αφηγείστε το χρονικό της Δικτατορίας και του Πολυτεχνείου, απευθυνόμενος σε παιδιά ηλικίας εννέα ετών και άνω. Πόσο εύκολο είναι να υπάρχει ένας καθαρός καμβάς γεγονότων, προσώπων και ενεργειών για την κατανόηση των κινήτρων και των επιδιώξεων του καθεστώτος αλλά και των φοιτητών του Πολυτεχνείου;

Οι κομματικές αλλά και οι προσωπικές σκοπιμότητες, κάποιες φορές, διαστρεβλώνουν τα γεγονότα προς ίδιον όφελος. Τόσο η εξέγερση του Πολυτεχνείου όσο και η γενιά έχουν υποστεί απολύτως άδικες, ατεκμηρίωτες και ανέντιμες επιθέσεις τόσο από την ακροδεξιά όσο και από κάποιους ιδιόμορφους «διανοούμενους». Ο στόχος τους βέβαια είναι η αποθάρρυνση της αντίστασης και των εξεγέρσεων εναντίον των αντιανθρώπινων και αυθαίρετων εξουσιών. Αυτή είναι η δική τους πολιτική άποψη και για να την υποστηρίξουν διαστρεβλώνουν τα γεγονότα και αγνοούν κάποια από αυτά που δεν χωρούν στο αφήγημά τους.

Επιπλέον τώρα που το πολιτικό σύστημα περνά μεγάλη κρίση, αδυνατώντας να επιλύσει τα σοβαρά προβλήματα της κοινωνίας, των κοινωνιών θα έλεγα, αναβιώνουν τα βαμπίρ του ναζισμού και του φασισμού, γεγονός πολύ επικίνδυνο. Αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά στην εγκληματικότητά τους κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου. Η γνώση της βαρβαρότητας της χούντας, των βασανιστηρίων της και της ανικανότητάς της στη διοίκηση της χώρας συνιστά ανάχωμα για κάθε αντιδημοκρατική εκτροπή και πολιτική αυθαιρεσία.

Φοιτητές που χορεύουν μέσα στο Πολυτεχνείο. (φωτ.: Αριστοτέλης Σαρρηκώστας / AP)

Τα παιδιά σήμερα αισθάνονται την εποχή του Πολυτεχνείου μακρινή και τις συνθήκες ξένες. Πώς μπορεί να γεφυρωθεί το χάσμα ανάμεσα σε εκείνη την εποχή και αυτή των παιδιών που διαρκώς απομακρύνεται;

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου όπως και όλη η αντίσταση, ανθρώπων και οργανώσεων, εναντίον της αρματοφόρας, βίαιης και απάνθρωπης χούντας διδάσκουν το σήκωμα του κεφαλιού ψηλά, τον σεβασμό στον άλλο άνθρωπο, το δικαίωμα στον αυτοκαθορισμό, στην αυτοπραγμάτωση, στην ελευθερία. Αξίες που είναι διαχρονικές. Η αντίσταση και η εξέγερση παίρνουν, βέβαια, διαφορετικές μορφές σε κάθε εποχή. Η υποταγή, η υπακοή στη βία, το «ναι» σε κάθε ενέργεια της όποιας εξουσίας αποανθρωποιούν και υποβιβάζουν τον άνθρωπο στο επίπεδο του ετεροκαθοριζόμενου όντος.

Μέσα από τον διάλογο που διαβάζουμε στο βιβλίο, αλλά κι αυτόν που πιθανώς να κάνουν οι γονείς με τα παιδιά, διαπιστώνουμε ότι η δυναμική εκείνης της εποχής είναι ακόμη πολύ μεγάλη. Πώς αποφεύγεται ο κίνδυνος, το Πολυτεχνείο να συρρικνωθεί σε μια σχολική γιορτή, σε κάτι εθιμοτυπικό;

Η μυθοποίηση του Πολυτεχνείου είναι ένα γεγονός που λειτουργεί αρνητικά γιατί απομακρύνει τους νέους από αυτό, αφού, όπως θεωρώ ότι σκέφτονται, δεν είναι όλοι ήρωες. Η κατανόηση του γεγονότος το φέρνει στο επίπεδο του κάθε ανθρώπου. Κοντά στον κάθε άνθρωπο. Η εξέγερση είναι συστατικό στοιχείο της ανθρώπινης υπόστασης. Με τις εξεγέρσεις γράφεται η ιστορία και δημιουργείται πολιτισμός.

Η αναφορά και μόνο στην εξέγερση του Πολυτεχνείου, όπως συνήθως γίνεται, δεν βοηθά στην κατανόηση των γεγονότων. Στέκεται μετέωρη στη σκέψη των νέων ως ένα ηρωικό αλλά ακατανόητο συμβάν που υπερβαίνει τις δυνατότητες του μέσου ανθρώπου.

Έχοντας ζήσει και αγωνιστεί μέσα από τις γραμμές του φοιτητικού κινήματος εναντίον της χούντας θέλησα με το βιβλίο αυτό να δώσω στους νέους να καταλάβουν την εποχή εκείνη, τη φύση και τη συμπεριφορά της χούντας, τις μορφές αντίστασης τόσο των αντιστασιακών οργανώσεων όσο και των φοιτητών και φοιτητριών, το πώς συνδέονται μεταξύ τους όλα τα παραπάνω και την εξέλιξη των γεγονότων που οδήγησαν στην απαξίωση και στην αρχή του τέλους της χούντας. Η αναφορά και μόνο στην εξέγερση του Πολυτεχνείου, όπως συνήθως γίνεται, δεν βοηθά στην κατανόηση των γεγονότων. Στέκεται μετέωρη στη σκέψη των νέων ως ένα ηρωικό αλλά ακατανόητο συμβάν που υπερβαίνει τις δυνατότητες του μέσου ανθρώπου.

Κατά τη γνώμη μου ο σχολικός γιορτασμός θα έπρεπε να είναι εθελοντικός για τους μαθητές όπως εθελοντική ήταν και η συμμετοχή στην εξέγερση του Πολυτεχνείου. Επιπλέον για την κατανόηση του γεγονότος θα πρέπει να ανατεθεί ολοκληρωτικά η οργάνωση της γιορτής στους μαθητές, οι οποίοι, αφού ερευνήσουν και διαβάσουν, θα σχεδιάσουν τη μορφή και το περιεχόμενό της.

Σκίτσο του Σπύρου Ορνεράκη, το οποίο έλαβε το 1972 το δεύτερο βραβείο στην Παγκόσμια Έκθεση Γελοιογραφίας που πραγματοποιήθηκε στην Ελλάδα.

Η ιστορία του Πολυτεχνείου συγκινεί κάθε γενιά νέων παιδιών. Γιατί πιστεύετε ότι συμβαίνει αυτό; Μήπως αυτή η συγκίνηση, χωρίς γνώση, έχει και κάποιους κινδύνους;

Είναι η συναισθηματική προσέγγιση του γεγονότος γιατί χάθηκαν τόσο πολλοί νέοι εξεγερμένοι απολύτως ειρηνικά. Και αντιμετωπίστηκαν με τις σφαίρες της χούντας. Είναι προφανές ότι η συναισθηματική και μόνο προσέγγιση του γεγονότος πολύ λίγα πράγματα λέει, πολύ λίγα πράγματα προσφέρει. Το συναίσθημα, σημαντικό στοιχείο της ανθρώπινης υπόστασης, στην προκειμένη περίπτωση, δίχως την κατανόηση μένει μετέωρο.

Παρατηρούμε το εξής παράδοξο: ενώ υπάρχουν πλήθος φωτογραφικών και κινηματογραφικών ντοκουμέντων, κάποιοι ακόμη και σήμερα αμφισβητούν τα προφανή και τα δεδομένα. Πού οφείλεται κατά την άποψή σας αυτή η άρνηση;

Στην ιδεοληψία τους και στον συντηρητισμό τους. Φοβούνται μήπως το Πολυτεχνείο πυροδοτήσει νέες εξεγέρσεις εναντίον αυθαίρετων ενεργειών των όποιων μη ελεγχόμενων εξουσιών— βλέπε μνημόνια.

^＊ Ο ΚΩΣΤΑΣ ΑΓΟΡΑΣΤΟΣ είναι δημοσιογράφος.