«Wonderfuck» της Καταρίνα Φόλκμερ – Ευαλωτότητα, μοναξιά και αντίσταση στο σύγχρονο εταιρικό περιβάλλο

Τη φετινή άνοιξη γνωρίσαμε τη Γερμανίδα Καταρίνα Φόλκμερ μέσα από το πρώτο της βιβλίο, Στον γιατρό ή το Εβραϊκό πουλί (μτφρ. Δημήτρης Καρακίτσος, εκδ. Ποταμός), τον μονόλογο μιας Γερμανίδας κατά την εξέτασή της από έναν Εβραίο γιατρό. Με τα πόδια ανοιχτά στους αναβολείς και τον Δρ. Σέλιγκμαν ανάμεσά τους, η ανώνυμη αφηγήτρια εξαπολύει έναν χείμαρρο σκέψεων που εκτείνεται θεματικά σε ζητήματα εθνικής και έμφυλης ταυτότητας, σεξουαλικών φαντασιώσεων και ψυχολογικών συνδρόμων. Η συγγραφική διάθεση της Φόλκμερ, φανερά ανατρεπτική, προκλητική, έτοιμη να αποκαθηλώσει οτιδήποτε θεωρείται ιερό και όσιο για τη γερμανική ιστορία και ηθική, έγινε εξ αρχής φανερή.

Στο δεύτερό της βιβλίο, Wonderfuck (μτφρ. Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη, εκδ. Στερέωμα), η Φόλκμερ συστήνει με τριτοπρόσωπη αφήγηση έναν άλλον αντισυμβατικό χαρακτήρα, ο οποίος με τη σειρά του θα εξαντλήσει τα όρια των συνομιλητών του. Στραμμένη προς το τραύμα, τις δυσλειτουργικές σχέσεις και την ψυχική ευθραυστότητα, η Γερμανίδα συγγραφέας εξετάζει κυρίως την ευαλωτότητα και την κρυφή δύναμη ενός χοντρού κουίρ σώματος, αλλά και την πρόσληψή του στον κοινωνικό χώρο. Την ολοζώντανη μετάφραση υπογράφει η Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη.

«Σας ευχαριστώ για την αναμονή. Ονομάζομαι Τζίμι. Πώς μπορώ να σας εξυπηρετήσω;»

Ο Τζίμι είναι ένας νεαρός μετανάστης Ιταλικής καταγωγής, που ζει και εργάζεται στο Λονδίνο, ως υπάλληλος τηλεφωνικού κέντρου. Απόφοιτος δραματικής σχολής, δεν άσκησε το πτυχίο του παρά μόνο σε έναν οίκο τελετών, ο οποίος προσέφερε μια έξτρα υπηρεσία για μοναχικούς θανόντες, που κηδεύονταν, χάρι στον Τζίμι, συνοδεία ενός πλαστού κοντινού συγγενή. Όταν η προσωπική του ζωή διαπλεχθεί απρόσμενα με την επαγγελματική, ο πρωταγωνιστής της ιστορίας ωθείται σε αλλαγή καριέρας και η αρχή του βιβλίου τον βρίσκει ως εκπρόσωπο μιας πολυεθνικής τουριστικής εταιρίας, στο πόστο των παραπόνων.

Πλάθει νοητά τις καταστάσεις στις οποίες βρίσκονται και τους απαντά ευφάνταστα, αδυνατώντας να κρατήσει μια στοιχειώδη σοβαρότητα.

Μέσω των κλήσεων που δέχεται ο Τζίμι, ο νους του τρυπώνει στα μέρη όπου ταξιδεύουν οι πελάτες, στη θάλασσα της Μεσογείου, στις Μαλδίβες, στην Ελλάδα, στο Αγκαντίρ. Πλάθει νοητά τις καταστάσεις στις οποίες βρίσκονται και τους απαντά ευφάνταστα, αδυνατώντας να κρατήσει μια στοιχειώδη σοβαρότητα. Αντιμετωπίζει με φλεγματική ειρωνεία τους κακομαθημένους πλούσιους ταξιδιώτες, καθώς η συμπόνια του εξαντλείται αυστηρά στις πιο ευάλωτες περιπτώσεις, σε μια μοναχική ταξιδιώτισσα ή έναν ηλικιωμένο άνδρα που βρίσκεται ακόμα «στην ντουλάπα».

Υλική διάσταση και ασφυκτικές αρχές του εταιρικού περιβάλλοντος

Το μέρος στο οποίο δουλεύουν ο Τζίμι και οι συνάδελφοί του περιγράφεται με καφκικό ζόφο σαν ένα περιβάλλον με «ατελείωτες σειρές από κουβούκλια γραφείων». Τα βρώμικα ακουστικά, τα γκρι διαχωριστικά ανάμεσα στα γραφεία, το έντονο πορτοκαλί του μπάνιου, επίτηδες σε ανυπόφορο τόνο για να μην εμπνέει για μεγάλο διάλειμμα, και τα ομοιόμορφα φούτερ ως στολή εργασίας είναι οι υλικές ενδείξεις ενός καθεστώτος που βλέπει τους εργαζομένούς του σαν μηχανές παραγωγής.

Η ανάγκη της σχεδόν δουλικής ικανοποίησης των αναγκών των πελατών, ο αιφνιδιαστικός ποιοτικός έλεγχος, ο κατώτατος μισθός και οι υπερωρίες συγκλίνουν σε έναν αυστηρό μηχανισμό, που εντείνει το αίσθημα της ασφυξίας.

Πέρα από την υλική διάσταση του εταιρικού περιβάλλοντος, η συγγραφέας, μέσω του ήρωά της, σχολιάζει με καυστικότητα και τις αρχές που διέπουν τα επαγγέλματα τηλεφωνικής εξυπηρέτησης. Η ανάγκη της σχεδόν δουλικής ικανοποίησης των αναγκών των πελατών, ο αιφνιδιαστικός ποιοτικός έλεγχος, ο κατώτατος μισθός και οι υπερωρίες συγκλίνουν σε έναν αυστηρό μηχανισμό, που εντείνει το αίσθημα της ασφυξίας.

Εθνικές ταυτότητες, φετιχοποίηση και ενσωμάτωση

Χωρίς να χάνει το βιτριολικό χιούμορ προς τη γενέτειρα και τους συμπατριώτες της, σε αυτό το βιβλίο η συγγραφέας δεν εστιάζει τόσο στη γερμανικότητα όσο σε μια κριτική ματιά στην έννοια της πολυπολιτισμικότητας. Μετανάστρια και η ίδια στο Λονδίνο, η Φόλκμερ γνωρίζει ότι ο σύγχρονος αποικισμός βασίζεται στην «εγγύτητα των ξένων», για να χρησιμοποιήσουμε τον όρο της θεωρητικού Σάρα Άχμεντ, και όχι στον εξοβελισμό τους. Ελέγχοντας, ομαδοποιώντας και εν τέλει εργαλειοποιώντας τις εθνικές διαφορές, το μοντέλο της πολυεθνικής εταιρίας λειτουργεί σαν ένας χώρος επιφανειακού εορτασμού της διασποράς. Το τηλεφωνικό κέντρο που πλάθει η συγγραφέας, ένα μέρος όπου οι γλώσσες σμίγουν και αναμειγνύονται, «σαν σμήνη από πουλιά που πετούν», όπως μας πληροφορεί, λειτουργεί σαν μια μικρογραφία του μητροπολιτικού Λονδίνου.

Παράλληλα, όμως, βλέπει και ο ίδιος τους άλλους με φακούς προκατάληψης, τον Γερμανό συνάδελφό του, Γουλφ, σαν έναν κρύο παστρικό επαρχιώτη, την Ισπανίδα Χελένα σαν μια παθιασμένη, σέξι επαναστάτρια, τη Σουηδέζα Έλιν ως μια ξενέρωτη απόγονο των Βίκινγκ.

Ο Τζίμι περιγράφει τη σικελική του καταγωγή σαν ένα πεδίο φετιχοποίησης για τους άλλους, ένα στερεότυπο που εξαλείφει τα ατομικά γνωρίσματα της προσωπικότητας. Παράλληλα, όμως, βλέπει και ο ίδιος τους άλλους με φακούς προκατάληψης, τον Γερμανό συνάδελφό του, Γουλφ, σαν έναν κρύο παστρικό επαρχιώτη, την Ισπανίδα Χελένα σαν μια παθιασμένη, σέξι επαναστάτρια, τη Σουηδέζα Έλιν ως μια ξενέρωτη απόγονο των Βίκινγκ. Μόνο μέσω της αλληλεπίδρασης, με σπιρτόζικους συνήθως διαλόγους, αρχίζουν πολύ ομαλά και σταδιακά να κάμπτονται οι προκαθορισμένες αντιλήψεις.

Αυτό που μοιάζει να τους ενώνει όλους είναι οι ταξικοί παράγοντες που τους κατατάσσουν στην ίδια κατηγορία ανθρώπων, σε αυτούς που βρίσκονται στη μία άκρη της γραμμής σε αντίστιξη με όσους τους καλούν από τα πολυτελή θέρετρά τους. Η αντίθεση που εικονοπλαστικά δημιουργεί η συγγραφέας θυμίζει την πρόσφατη κινηματογραφική τάση των ταινιών που απεικονίζουν το ταξικό χάσμα της τουριστικής βιομηχανίας, όπως τα «Triangle of sadness», «White Lotus», «The Menu», αλλά και το ελληνικό «Animal». Η συγγραφέας δεν χάνει την ευκαιρία να σημειώσει ότι το συγκεκριμένο πρότυπο διακοπών θυσιάζει στον βωμό ενός επίπλαστου παραδείσου τα φυσικά κάλλη των εκάστοτε περιοχών, αλλά και την αξιοπρέπεια πολλών εργαζομένων.

H Καταρίνα Φόλκμερ (Katharina Volckmer) γεννήθηκε το 1987 στη Γερμανία και εγκαταστάθηκε σε ηλικία 19 ετών στο Λονδίνο όπου και εργάζεται σε ένα λογοτεχνικό πρακτορείο. Το πρώτο της βιβλίο Jewish cock (ελληνικός τίτλος Στον γιατρό ή το εβραϊκό πουλί, εκδόσεις Ποταμός) γνώρισε επιτυχία σ’ ολόκληρο τον κόσμο.

Μοναξιά και αίσθηση του μη ανήκειν

Η αξιοπρέπεια, πιο συγκεκριμένα, είναι το διαρκές αίτημα που αναβλύζει από την αφηγηματική φωνή του Τζίμι. Ένα θεμελιώδες δικαίωμα που απολάμβανε στη μικρή οικογενειακή επιχείρηση και τώρα βλέπει να στερεύει στη νέα του εργασία. Ανάμεσα στις κλήσεις του Τζίμι, μερικές εκ των οποίων θυμίζουν φάρσες, η συγγραφέας μας καταβυθίζει στον εσωτερικό κόσμο του ήρωά της, χτίζοντας το ψυχογράφημα ενός μοναχικού ανθρώπου με απωθημένα και αδιέξοδα.

Ο Τζίμι αισθάνεται τη ζωή σαν ένα βάρος, φλερτάρει με αυτοκτονικές σκέψεις, αφού δεν νιώθει ότι «ανήκει» πουθενά ακριβώς. Ένα ιδιόμορφο οιδιπόδειο σύμπλεγμα τον κάνει να ζηλεύει τη νέα σχέση της μητέρας του, με τον φθόνο του να στρέφεται προς τη δυνατότητά της να εμπνέει ακόμα τον έρωτα. Μετέωρος ανάμεσα στην αγγλική και ιταλική ταυτότητα, χωρίς καμία από τις δύο να τον ορίζει, με περισσή ευαισθησία για τα ζώα αλλά μηδενική ανοχή για τους ανθρώπους, ο Τζίμι δεν μπορεί να ικανοποιήσει κάπως το συναισθηματικό του κενό.

Ορατότητα του χοντρού κουίρ σώματος

Δημιουργώντας έναν υπέρβαρο χαρακτήρα, η Φόλκμερ καταφέρνει αφενός να ανατρέψει τη μηδενική εκπροσώπηση που απολαμβάνουν τα χοντρά σώματα στη λογοτεχνία και στα άλλα μέσα, και αφετέρου να περιγράψει την ψυχοσύνθεση ενός ατόμου που περιφέρει ένα σαρκίο με τη διαρκή επίγνωση ότι είναι «διαφορετικό» από τα άλλα κορμιά. Το μεγαλύτερο σώμα του Τζίμι είναι αιτία αποξένωσης και ανοίκειου, ένας επιπρόσθετος λόγος αποκλεισμού του από την κοινωνική ζωή.

Από την ασφαλή απόσταση του τηλεφώνου, ξεμπροστιάζει τις παράλογες απαιτήσεις των πελατών του, αρνούμενος να εσωτερικεύσει την ενοχικότητα και να γίνει ένας σάκος του μποξ για τους εύπορους ταξιδιώτες.

Σαν τη συγγραφέα του, ο χαρακτήρας διακατέχεται από την αντικομφορμιστική επιθυμία να πάει αντίθετα στο ρεύμα και τους κανόνες. Ένα διάλειμμα για να κλάψει ή μια ερωτική περιπέτεια στις τουαλέτες θα πάνε κόντρα στην εταιρική πολιτική μηδενικής ανοχής στις παρορμήσεις. Από την ασφαλή απόσταση του τηλεφώνου, ξεμπροστιάζει τις παράλογες απαιτήσεις των πελατών του, αρνούμενος να εσωτερικεύσει την ενοχικότητα και να γίνει ένας σάκος του μποξ για τους εύπορους ταξιδιώτες.

Αντίσταση στην καταπίεση και την ανελευθερία

Η δυσφορία φύλου του πρώτου βιβλίου της Φόλκμερ δίνει εδώ τη θέση της σε έναν φυλολυγισμό (gender bending) που αδυνατεί να αφεθεί πλήρως ελεύθερος, αλλά προσπαθεί να εκφραστεί με διάφορους τρόπους. Το έντονο κόκκινο κραγιόν ή κάποια βαμμένα νύχια είναι οι κουιρ μικρο-επαναστάσεις του Τζίμι, ακόμα κι αν το τηλεφωνικό κέντρο τον «κρύβει» από την ευθιξία της κυρίαρχης αισθητικής. Οι αυθόρμητες παρορμήσεις του λειτουργούν, έτσι, σαν ένα αντιστάθμισμα της ευαλωτότητάς του, ένα είδος αντίστασης στην ανελευθερία.

Βλέποντας το σώμα ως πεδίο πολιτικής αμφισβήτησης και εξουσίας, υπογράφει ένα οξυδερκές βιβλίο, αφιερωμένο στις απροσάρμοστες ψυχές, ωμό και τρυφερό την ίδια στιγμή.

Με ύφος καυστικό, χιουμοριστικό, απογυμνωμένο από ευπρέπειες, που θυμίζει τον σπαρταριστό ρεαλισμό και την πάταξη του καθωσπρεπισμού της Βιρζινί Ντεπάντ, η Φόλκμερ παραδίδει ένα πορτρέτο του σύγχρονου ανθρώπου της εργατικής τάξης, των παραχωρήσεων και των ταπεινώσεων στις οποίες τον εξαναγκάζει η συνύπαρξη στο κοινωνικό σύνολο. Βλέποντας το σώμα ως πεδίο πολιτικής αμφισβήτησης και εξουσίας, υπογράφει ένα οξυδερκές βιβλίο, αφιερωμένο στις απροσάρμοστες ψυχές, ωμό και τρυφερό την ίδια στιγμή.