Γράφει η Ελευθερία Ράπτου
Συνηθίζουν να τις λένε «κακές συνήθειες». Το ευχάριστο και διεισδυτικό ξύσιμο του αυτιού, η χαλαρωτική ενασχόληση με μια τούφα μαλλιών που κανείς στριφογυρίζει με τα δάχτυλα όπου σταθεί και όπου βρεθεί, το πιπίλισμα του δαχτύλου, κατά προτίμηση του αντίχειρα (μάλιστα όταν έχεις φάει κάτι με ζάχαρη τότε μπορεί να θεωρηθεί πραγματική εμπειρία), και φυσικά, η βασίλισσα των κακών συνηθειών, στην οποία υποκλίνεται σχεδόν η συντριπτική πλειοψηφία του παιδικού πληθυσμού: το σκάλισμα της μύτης. Μια απαράμιλλη τεχνική στην οποία θήτευσαν γενιές παιδιών, κάποια από τα οποία το συνεχίζουν και ως ενήλικες (και αν υπάρχει αμφιβολία για αυτό, μια καλή ματιά στα σταματημένα αυτοκίνητα στα φανάρια, θα κάνει τους περισσότερους να καταλάβουν τι εννοούμε…).
(…) η ενασχόληση με τα ενδότερα της μύτης επιφυλάσσει συγκινήσεις στους μικρούς.
Μελέτες και οδηγοί καλών πρακτικών, συμπεριφοριστικές θεωρήσεις, μέθοδοι αντιμετώπισης του ζητήματος έχουν γραφτεί και έχουν εφαρμοστεί. Το αποτέλεσμα είναι αμφίρροπο. Γιατί για ένα παιδί, η «αλληλόδραση» με τη μύτη του είναι εύκολη και άμεση. Στο σπίτι, στο σχολείο, στο παιχνίδι, την ώρα της αφηρημάδας, της βαριεστιμάρας, της ανασφάλειας ή και απλώς γιατί είναι παραδόξως ευχάριστο, η ενασχόληση με τα ενδότερα της μύτης επιφυλάσσει συγκινήσεις στους μικρούς.
Μιλώντας με διάθεση χιουμοριστική, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το σκάλισμα της μύτης είναι μια διαδικασία ανακάλυψης, μια εξερεύνηση, ανασκαφή και αναζήτηση. Έτσι, αν πρέπει να «χτυπήσεις» την ακαταμάχητη συνήθεια αποτελεσματικά χρειάζεται να σκεφτείς ευρηματικά.
Το να πειστούν οι μικροί «εξερευνητές» ότι χρειάζεται να σταματήσουν τη δραστηριότητά τους, καθώς εξελίσσεται σε αντι-κοινωνική συμπεριφορά και καθήλωση, είναι πραγματικά δύσκολο εγχείρημα. Μιλώντας με διάθεση χιουμοριστική, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το σκάλισμα της μύτης είναι μια διαδικασία ανακάλυψης, μια εξερεύνηση, ανασκαφή και αναζήτηση. Έτσι, αν πρέπει να «χτυπήσεις» την ακαταμάχητη συνήθεια αποτελεσματικά χρειάζεται να σκεφτείς ευρηματικά.
Για τα παιδιά, αλλά και για όσους μεγάλους ενδιαφέρονται να βοηθήσουν με ανάλαφρη διάθεση και αποφασιστικότητα, το βιβλίο της Πάουλα Μερλάν, αποτελεί θαυμάσια επιλογή. Το δάχτυλο στη μύτη της Πάουλα Μερλάν, με την εικονογράφηση της Γκόμεθ, και μετάφραση της Χριστίνας Φιλήμονος, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Carnívora, στη σειρά Carnivorniños (επιμέλεια σειράς: Μυρτώ Στείρου).
Η Μερλάν έχει ένα πλεονέκτημα στη μάχη κατά του σκαλίσματος της μύτης: Έχοντας κάνει σπουδές στη Νομική, στράφηκε στη συνέχεια στην Παιδαγωγική και ως παιδαγωγός εργάζεται χρόνια στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Συνδυάζει την προσεκτική επιχειρηματολογία με την εμπειρία να διδάσκει κανείς μικρά παιδιά, να έρχεται σε επαφή μαζί τους και να μπορεί από πρώτο χέρι να καταλάβει τις σκέψεις, τις αγωνίες, τα όνειρά τους. Είναι επίσης οπλισμένη με μπόλικο χιούμορ, που αναβλύζει σε κάθε σελίδα, χωρίς όμως να ακυρώνει το στόχο, ο οποίος είναι να δουν ωριμότερα οι εξερευνητές της μύτης την υπόθεση του «σκαλίσματος».
Στο σκληρόδετο, καλαίσθητο βιβλίο, η ιστορία της μικρής Σοφίας είναι απλή: Η Σοφία είναι οπαδός της τέχνης του σκαλίσματος της μύτης. Η μύτη της είναι ο τόπος που προσφέρει ασφαλές και διασκεδαστικό καταφύγιο στον ανήσυχο δείκτη του αριστερού χεριού της, τον Τιμ. Οι γονείς της Σοφίας ανησυχούν, μια και το μικρό κορίτσι, ό,τι και αν κάνει, έχει μονίμως το δάχτυλο στη μύτη. Την προειδοποιούν ξανά και ξανά για τον κίνδυνο που διατρέχει: να μεγαλώσει τόσο πολύ η μύτη της, που να γίνει αγνώριστη. Η Σοφία δεν πτοείται. Ο Τιμ μέσα στη μύτη έχει ένα σωρό από ασχολίες. Να ανακαλύψει «λιχουδιές», να αράξει στα ζεστά και να διαβάσει με την ησυχία του ιστορίες για σκανταλιάρικα δάχτυλα και άλλους εναλλακτικούς ήρωες. Με τον καιρό ο Τιμ διακοσμεί το σπίτι του μέσα στη μύτη της Σοφίας, φτιάχνει δωμάτια, αράζει στο ωραίο του καθιστικό και ενίοτε καλεί και κάποιο άλλο δάχτυλο να του κάνει παρέα. Μετά από λίγο καιρό η Σοφία δοκιμάζει την πιο δυσάρεστη έκπληξη της ζωής της. Η μύτη της πράγματι μεγάλωσε, ξεχείλωσε και έγινε σαν μελιτζάνα ή όπως λέει η ίδια σαν ραπανάκι. Ο πανικός και η απόγνωση έρχονται να σκοτεινιάσουν τις ανέμελες μέρες του μυτοσκαλίσματος.
Αν όλα τα μέσα έχουν εξαντληθεί, η αναφορά στην αισθητική, στην εικόνα του εαυτού που παραμορφώνεται με ένα δάχτυλο στη μύτη, είναι ίσως ένα από τα εργαλεία που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ευφάνταστα για να πειστούν οι μικροί επίμονοι.
Οι γονείς της δεν την κατηγορούν, δεν την κοροϊδεύουν, αλλά αντιμετωπίζοντας την έξυπνη Σοφία με αγάπη, τη συμβουλεύουν να σκεφτεί η ίδια πώς έφτασαν τα πράγματα ως εκεί.
Η Σοφία άρχισε να παρατηρεί τον εαυτό της, διαπιστώνοντας αυτό που έβλεπαν όλοι, μια μανιώδη προσκόλληση στα ενδότερα των ρουθουνιών. Ακόμα και ο συμμέτοχος στη δράση Τιμ, αποποιείται της δικής του ευθύνης. Αυτός είναι απλώς ένα δάχτυλο που του δόθηκε η ευκαιρία να περάσει καλά. Η Σοφία τελικά θα επαναπροσδιορίσει τη σχέση με τη μύτη και το δάχτυλό της, αφού αποφασίζει στο εξής να προσέχει η ίδια τις κινήσεις της, να εμπλουτίσει συνειδητά τις δραστηριότητές της, προσφέροντας έτσι άλλες πιο ωφέλιμες λειτουργίες στα δάχτυλά της. Η μύτη θα επανέλθει σταδιακά στο κανονικό της μέγεθος, αλλά όλα τελειώνουν έτσι απλά; Η Μερλάν αφήνει ανοικτό τέλος στην ιστορία: χρειάζεται πάντα να έχουμε το νου μας, μήπως και επιτρέψουμε στις κακές συνήθειες να ξαναγυρίσουν. Α, και κάτι ακόμα. Αν όλα τα μέσα έχουν εξαντληθεί, η αναφορά στην αισθητική, στην εικόνα του εαυτού που παραμορφώνεται με ένα δάχτυλο στη μύτη, είναι ίσως ένα από τα εργαλεία που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ευφάνταστα για να πειστούν οι μικροί επίμονοι.
 |
| Η Ισπανίδα εκπαιδευτικός και συγγραφέας βιβλίων για παιδιά Πάουλα Μερλάν γεννήθηκε το 1979 στην πόλη Βίγο, λιμάνι και μεγαλύτερη πόλη της Γαλικίας στην Ισπανία. Έπειτα από σπουδές Νομικής, στράφηκε προς την εκπαίδευση και έγινε δασκάλα δημοτικού. Εργάζεται σε σχολείο και το 2012 εξέδωσε το πρώτο της βιβλίο. Το εικονογραφημένο βιβλίο της «Το δάχτυλο στη μύτη» έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 12 γλώσσες. |
Το δάχτυλο στη μύτη, ευτυχεί με τη μετάφραση της Φιλήμονος. Τούτο γιατί μεταφέρει στη γλώσσα μας τις μεταφορές, τις εικόνες, τα αστεία, τον πλάγιο λόγο του πρωτότυπου. Και να πούμε και κάτι ακόμα. Χρειάζεται ικανότητα για να αποδώσει κανείς με πνεύμα και ευαισθησία τα ειδικά νοήματα σε άλλη γλώσσα, που προορίζονται για παιδιά. Δεν είναι εύκολη υπόθεση, παρόλο που πολλοί μεταφραστές το κάνουν να φαίνεται εύκολο.
Κλείνοντας, θα ήταν παράλειψη να μη γίνει αναφορά στην εικονογράφηση του βιβλίου. Η Γκόμεθ φαίνεται ότι έχει μπει για τα καλά στο πνεύμα της ιστορίας. Η Σοφία, οι γονείς και ο αδελφός της και φυσικά το δάχτυλό της ο Τιμ, αποκτούν εικόνες ταιριαστές με τον χαρακτήρα τους. Αλλά και οι χώροι όπου διαδραματίζεται η ιστορία, έχουν ζωντάνια, αποδίδονται με παιχνιδιάρικη διάθεση και με έκρηξη χρωμάτων. Οι αναλογίες των αντικειμένων, του σπιτιού, όλων όσων φαντάζεται η Σοφία, εικονογραφούνται χωρίς πάντα να πειθαρχούν σε αναλογίες διαστάσεων, απηχώντας τον κόσμο μέσα από τα μάτια ενός παιδιού. Αυτά που είναι σημαντικά για τη Σοφία σχεδιάζονται σε υπερβολή, ενώ άλλα υπακούν σε μια κανονικότητα. Η μύτη και τα μέρη που ο Τιμ καλοπερνά υπερτονίζονται ζωγραφικά. Χρώμα και σχέδιο ακολουθούν την υπονομευτική, ζωηρή, αστεία, αλλά και σοβαρή, όταν πρέπει, αφήγηση.
Το βιβλίο διαβάζεται ευχάριστα στο σπίτι αλλά και στο σχολείο, καθώς ακουμπά σε ζητήματα που απασχολούν την κοινότητα, και τα οποία έχουν τη δική τους σημασία και δυναμική. Πόσες φορές χρειάζεται να αντιμετωπίσουμε και τέτοια θέματα, το ξέρουν καλά οι εκπαιδευτικοί στο δημοτικό σχολείο και το νηπιαγωγείο. Η ιστορία έχει όλα τα χαρακτηριστικά εικονογραφημένου σεναρίου, και έτσι μπορεί αβίαστα να χρησιμεύσει ως πρώτη ύλη για θεατρικό παιχνίδι ή για παράσταση. Το σίγουρο είναι ότι όποιος το διαβάσει και θα σκεφτεί και θα γελάσει.
*Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΡΑΠΤΟΥ είναι θεατρολόγος-εκπαιδευτικός, κριτικός θεάτρου και βιβλίου.
