«Σε καταλαβαίνω»: Μια σειρά βιβλίων για μικρές ηλικίες και μεγάλες συζητήσεις με τον Νόλαν, τον Μπερτ, τη Χόλι και τον Βίνσεντ

Η απόδοση στα ζώα ανθρώπινων συμπεριφορών και ομιλίας, η μεταφορά καταστάσεων και ζητημάτων προς επίλυση στην κοινωνία των ζώων, είναι αφηγηματικές τεχνικές που χρησιμοποιούνται ήδη από την εποχή του Αισώπου. Η απόσταση που δημιουργείται μεταξύ του λήπτη-αναγνώστη-ακροατή και του αφηγήματος, ιδίως όταν πρόκειται για μικρά παιδιά, ανακουφίζει την ένταση και παρέχει την ικανή απόσταση για αναστοχασμό, συζήτηση και διάδραση. Όταν μάλιστα πρόκειται για καταστάσεις που δυσκολεύουν ή προβληματίζουν τα παιδιά στη ζωή τους, και αφορούν τόσο το οικογενειακό όσο και το κοινωνικό-εκπαιδευτικό περιβάλλον, η μεταβίβαση των αισθημάτων και των χαρακτήρων στα ζώα είναι μια τεχνική που δίνει ελευθερία στη διαχείριση, τουλάχιστον από την πλευρά του συγγραφέα.

Τη σειρά ιστοριών για μικρά παιδιά υπό τον γενικό τίτλο «Σε καταλαβαίνω», που προς ώρας αποτελείται από τέσσερα βιβλία, υπογράφει η Τζένη Κουτσοδημητροπούλου. Τα βιβλία κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Διόπτρα, και κάθε ένα από αυτά, έχει το δικό του, μοναδικό, εικονογραφικό χαρακτήρα.

Ο Νόλαν μετράει τα αστέρια σε εικονογράφηση Γιάννη Σκουλούδη

Πού πηγαίνουν οι άνθρωποι όταν πεθαίνουν; Γιατί πρέπει να πεθαίνουμε; Τι νιώθει ένα μικρό παιδί μπροστά στην πραγματικότητα του θανάτου και πώς οι μεγάλοι γύρω του μπορούν να βοηθήσουν; Μήπως τελικά είμαστε αστρόσκονη που γυρίζει ξανά στον ουρανό;

Ο μικρός Νόλαν, το αρκουδάκι είναι ο πρωταγωνιστής στην ιστορία. Κάθε Σαββατοκύριακο πηγαίνει στον παππού και τη γιαγιά. Μαζί τους, για δύο μέρες τη βδομάδα περνάει ανέμελα και δημιουργικά. Ποδήλατο, ψάρεμα, παιχνίδι στο δάσος με τον παππού και ύστερα αγνάντεμα του έναστρου ουρανού όλοι μαζί. Μέχρι που ένα πρωί τον υποδέχτηκε η γιαγιά του, χωρίς τον παππού. Είχε φύγει για ένα μακρινό ταξίδι….

Στο βιβλίο του Νόλαν, η Κουτσοδημητροπούλου εισάγει τα μικρά παιδιά στην έννοια της απώλειας και του θανάτου. Το θέμα, φορτισμένο από μόνο του, στους λιτούς διαλόγους της γιαγιάς αρκούδας με το μικρό Νόλαν, μοιάζει να καταλαμβάνει το δικό του ιδιαίτερο, συναισθηματικό χώρο. Οι διάλογοι είναι σύντομοι, διεισδυτικοί, τόσο όσο χρειάζεται για να κινητοποιηθεί η καρδιά και το μυαλό. Η ζωγραφική του Γιάννη Σκουλούδη εξεικονίζει με ευαισθησία τις σιωπές, αποσιωπητικά, τη στοχαστική διάθεση που συνοδεύουν τα λόγια του Νόλαν και της γιαγιάς του. Ο χρωστήρας του Σκουλούδη καταφέρνει να αποδώσει την ατμόσφαιρα της ιστορίας, τη χαρμολύπη, το αγνάντεμα στον έναστρο ουρανό, την αχλύ της παιδικότητας.

Η απώλεια αγαπημένων προσώπων αγγίζει τα μικρά παιδιά. Η ηλικία τους δε σημαίνει ότι τους στερεί την αντίληψη ή τον συναισθηματικό πλούτο. Τουναντίον, εκφράζουν τη λύπη τους με πολλούς και συχνά αναπάντεχους τρόπους και είναι πολύ σημαντικό να υπάρχουν δίπλα τους άνθρωποι και μέσα που θα τα βοηθήσουν να αποδεχθούν το γεγονός αλλά και τα συναισθήματα που πηγάζουν από αυτό. Είναι ο μόνος δρόμος εξάλλου για την ωρίμαση και την ανατροφή παιδιών χωρίς φοβίες. Δύσκολη διαδικασία αλλά απαραίτητη για την πνευματική υγεία και πρόοδο.

Η ιστορία του Νόλαν βοηθάει τους μεγάλους να μιλήσουν στα παιδιά για το μυστήριο του θανάτου, τους εκπαιδευτικούς να προσεγγίσουν μέσα στις μικρές τάξεις το ζήτημα και να δουλέψουν μαζί με τους μικρούς μαθητές. Βοηθάει τα παιδιά να εκφραστούν ποικιλοτρόπως, καθώς οι πλούσια ζωγραφισμένες σελίδες και τα λόγια που στοχεύουν καίρια στο στόχο, τους επιτρέπουν να ανατρέξουν ξανά και ξανά σε μια ιστορία αγάπης και αποδοχής του ταξιδιού στα άστρα.

Ο Μπερτ χάνει τη φωνή του σε εικονογράφηση Χρύσας Σπυρίδωνος

Ο Μπερτ το γαϊδουράκι χάνει τη φωνή του, όταν μετά από ένα παιχνίδι «κρυφτού» με τις κότες, αυτές τον περιπαίζουν και τον λοιδορούν για τα βροντερά του γκαρίσματα. Ο Μπερτ αδυνατεί να βγει από το στάβλο, χάνει τη διάθεση για παιχνίδι, νιώθει ενοχές και απαξίωση. Όμως οι φίλοι του, η Μόλι η αγελάδα, ο Μάρλεϊ το πρόβατο, ο Σαμ το γουρούνι και η Άμπι το άλογο, θα τον βοηθήσουν να αποκτήσει σιγά σιγά τη χαμένη του αυτοπεποίθηση και το δυνατό του γκάρισμα!

Σε αυτό το βιβλίο η συγγραφέας καταπιάνεται με την κοροϊδία που μπορούν να υποστούν τα μικρά παιδιά στις παρέες τους, στον παιδικό σταθμό, στο νηπιαγωγείο, και που εκκινούν από ασήμαντες καταστάσεις αλλά ωστόσο μπορούν να κοστίσουν πολύ στην ευαίσθητη ακόμα ψυχοσύνθεση των μικρούληδων. Η ζωή μέσα στην ομάδα, στη σχολική κοινότητα, δεν είναι εύκολη υπόθεση. Οι ενήλικες τείνουν να νομίζουν ότι επειδή τα παιδιά είναι μικρά δεν είναι δυνατό να έχουν μεταξύ τους σοβαρές αντιπαλότητες, διαφωνίες, ζήλιες. Αυτό όμως υφίσταται και ίσως χρειάζεται να κατανοήσουμε ότι η κοινωνία των μικρών έχει τη δυναμική της, όπως και η κοινωνία των μεγάλων. Η σημασία της ομάδας, η φιλία, το χτίσιμο της αυτοπεποίθησης και η έκφραση συναισθημάτων όπως η ντροπή, η λύπη, η ανασφάλεια, στο πλαίσιο της απαραίτητης, νηπιακής, κοινωνικής ζωής είναι θέματα προβληματισμού για τον Μπερτ και τους φίλους του.

Η Χρύσα Σπυρίδωνος, με τη δική της εικαστική ματιά, εμπλουτίζει το περιβάλλον της αφήγησης, αναδεικνύει πτυχές της ιστορίας, άρρητες αλλά υπαρκτές. Αρμονικές και έντονες χρωματικές γκάμες, μικτή τεχνική ως προς τα ζωγραφικά μέσα, «καθαρή» απόδοση των εκφράσεων, των χαρακτήρων και τον μορφών εμπλουτίζουν γενναιόδωρα τους διαλόγους. Οι χώροι που αναπαρίστανται αιχμαλωτίζουν το παιδικό μάτι και βοηθούν στην εξέλιξη της ιστορίας πέρα από το γραπτό πλαίσιο. Τα παιδιά αποκτούν το απαραίτητο ερέθισμα να σχολιάσουν με τις δικές τους ζωγραφιές, στη συνέχεια, αυτά που διαβάζουν και βλέπουν. Εξάλλου, η ζωγραφική είναι μια δεξιότητα πολύ σημαντική για τα παιδιά, όπως και ο πειραματισμός και η εξοικείωση με τα διάφορά μέσα (μολύβια, παστέλ, νερομπογιές) στην προσπάθειά τους να μιλήσουν για όσα τους απασχολούν μέσω μιας άλλης, πολύ σύνθετης και γοητευτικής γλώσσας.

Η Χόλι γεμίζει το κόκκινο σακίδιο σε εικονογράφηση Αρτέμιδας Πρόβου

Η μικρή Χόλι, η μικρή πιγκουίνος, ζει ήσυχα στα παγωμένα μέρη που αποκαλεί σπίτι. Όλα μοιάζουν ιδανικά μέχρι που μια μέρα, μια εξαιρετικά παγωμένη μέρα, ο μπαμπάς της, της ανακοίνωσε ότι θα φύγει.

Θα πάει να ψάξει σε άλλα μέρη για τροφή, καθώς τα ψάρια στην περιοχή τους δεν έφταναν πια για όλους:

«Πρέπει να φύγω, Χόλι. Θα είσαι, όμως, πάντα κοντά μου».

«Αφού θα είμαι εδώ, πώς θα είμαι και με τον μπαμπά μου;» αναρωτήθηκε το πιγκουινάκι και, δίχως να χάσει χρόνο, έβαλε ό,τι πολύτιμο είχε σε ένα κόκκινο σακίδιο. Και το έδωσε στο μπαμπά της που θα έφευγε μακριά.

Δεν είναι σπάνιο στις μέρες μας, οι γονείς να αναγκάζονται να αποχωριστούν την οικογένεια, για να δουλέψουν κάπου μακριά. Συχνά είναι η μόνη λύση, αν θέλουν να παρέχουν στην οικογένειά τους μια αξιοπρεπή διαβίωση. Έτσι τα παιδιά μεγαλώνουν με έναν από τους δύο γονείς, σαν να πρόκειται για μονογονεϊκή οικογένεια, με όλες τις προκλήσεις που συνεπάγεται μια τέτοια αλλαγή για μικρούς και μεγάλους. Τα μικρά παιδιά νιώθουν μπερδεμένα, καθώς από τη μια πλευρά βιώνουν το πένθος του αποχωρισμού και από την άλλη διατηρούν μια επαφή με τον απόντα γονιό αποσπασματική και αμφίθυμη. Σίγουρα είναι πολύ σύνθετο και δύσκολο να κατατάξουν μια τέτοια κατάσταση, την οποία αντιλαμβάνονται ως βαθιά διχοτομική.

Μέσα, λοιπόν, από την καθημερινότητα και τα διλήμματα της Χόλι, η συγγραφέας αναδεικνύει ακόμα μια δύσκολη πτυχή της πραγματικότητας. Η εικονογράφηση της Αρτέμιδος Πρόβου απηχεί τον ψυχρό και διαφανή κόσμο της Ανταρκτικής. Οι θερμές νύξεις στην παλέτα της τονίζουν αντιστικτικά τη σπιτική θαλπωρή και τα θετικά συναισθήματα. Οι ακουαρέλες με τη διαφάνειά τους, με το διάλογο ψυχρών και θερμών αποχρώσεων αποδίδουν με ευαισθησία τον κόσμο της Χόλι, χωρίς να «βαραίνουν» τις σελίδες του βιβλίου.

Ο Βίνσεντ διώχνει τα σύννεφα σε εικονογράφηση Ναταλίας Καπατσούλια

Ο Βίνσεντ είναι ζωηρός, εφευρετικός, μικρός ουρακοτάγκος, που φαίνεται σαν να μη κουράζεται ποτέ. Τόσες πολλές ιδέες χορεύουν στο μυαλό του και πόσο πολύ δυσκολεύεται να βάλει τις σκέψεις του σε μια τάξη. Μοιάζει απείθαρχος, συμπεριφέρεται παρορμητικά και μπλέκει σε φασαρίες. Αφήνει τις δουλειές του στη μέση και τελικά νιώθει τόσο μπερδεμένος.

Η καλή του φίλη Φράνσις θα τον συνοδεύσει στο ξόδεμα της περισσής ενέργειας, μέσα από το παιχνίδι και τη συζήτηση, τη ζωγραφική, στο χορό, το τραγούδι. Ο μικρός Βίνσεντ έχει ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας), μια από τις πιο συχνές νευροαναπτυξιακές διαταραχές στην παιδική ηλικία. Η Κουτσοδημητροπούλου με αυτό το βιβλίο, παρουσιάζει το πώς νιώθει ένα παιδί με ΔΕΠΥ μέσα από το φίλτρο του παραμυθιού, καθώς η ιστορία του Βίνσεντ διαδραματίζεται στη ζούγκλα.

Η οργιώδης βλάστηση και η ποικιλία των περιβαλλοντικών ερεθισμάτων μοιάζουν να συντονίζονται με όσα λαμβάνουν χώρα στο μυαλό του έξυπνου και δημιουργικού Βίνσεντ, που όμως μοιάζει τόσο δυστυχισμένος από την ενεργητικότητα που τον κατακλύζει. Η συγγραφέας με την περιγραφή μια μέρας του Βίνσεντ μαζί με τη φίλη του, περιγράφει με ακρίβεια και οικονομία συμπεριφορικές πλευρές παιδιών με ΔΕΠΥ. Ωστόσο δεν είναι τυχαίο που προτείνει το δρόμο της τέχνης ως ένα μέσο δημιουργικής πειθαρχίας των σκέψεων και των δράσεων, για την περίπτωση του Βίνσεντ. Εδώ η ζωγραφική, ο χορός είναι εργαλεία εκπαιδευτικά και αναπτυξιακά. Και είναι σημαντικό που αυτό προβάλλεται, καθώς οι τέχνες στο σχολείο διδάσκονται τσιγκούνικα και υποβιβάζονται όλο και πιο πολύ στο εκπαιδευτικό σχεδιασμό της πολιτείας. Οι τέχνες μαζί με το ξόδεμα ενέργειας στη φύση, τη συντεταγμένη άσκηση, την κοινωνική επαφή, βοηθούν στην κιναισθητική ωρίμαση και συνεπικουρούν σε ένα οργανωμένο πρόγραμμα αντιμετώπισης της ΔΕΠΥ.

Στο βιβλίο, τόσο η ψυχοσύνθεση του αξιαγάπητου Βίνσεντ, όσο και το περιβάλλον στο οποίο ζει, αποδίδονται με την έκρηξη χρωμάτων και σκηνών που επιμελείται η έμπειρη εικονογράφος, Ναταλία Καπατσούλια. Κάθε εικονογραφημένη σελίδα είναι ένα διαφορετικό ερέθισμα. Χρώμα και σχέδιο διαστρωματώνουν την ιστορία δίνοντας βάθος στα νοήματά της. Η Καπατσούλια, μέσα από το σχέδιο, είναι σαν να ερμηνεύει τις διαθέσεις και τις μεταπτώσεις του Βίνσεντ. Η εικαστική σύνθεση είναι χορταστική και βοηθά σαφώς τους μικρούς αναγνώστες να βυθιστούν στον κόσμο της ζούγκλας και στην καθημερινότητα του μικρού ουρακοτάγκου, που χρειάζεται να αποκτήσει φίλους και αυτοπεποίθηση.

Αναμένουμε να εμπλουτιστεί η σειρά βιβλίων προβληματισμού και ψυχαγωγίας της Τζένης Κουτσοδημητροπούλου, καθώς οι ηλικίες από 3 έως 6 ετών είναι πολύ καθοριστικές για τη δομή της προσωπικότητας των παιδιών, τα οποία θα έρθουν στη συνέχεια στο δημοτικό και θα χρειαστεί να λειτουργήσουν σε ένα νέο κύκλο μάθησης και σε πιο απαιτητικά, συμπεριφορικά πλαίσια.

* Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΡΑΠΤΟΥ είναι θεατρολόγος-εκπαιδευτικός και κριτικός θεάτρου.