Η ποίηση είναι η αθέατη γέφυρα που ενώνει το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον, το ατομικό με το συλλογικό, το ορατό με το άρρητο. Μέσα από τους στίχους της, ο άνθρωπος αναζητά την αλήθεια, τον εαυτό του, τον κόσμο. Και αυτό ακριβώς ήταν το πνεύμα που ανέδειξε η εκδήλωση «Ποιητικοί Διάλογοι 2025» της Ποιητικής Ομάδας Σκοπέλου, μια πρωτοβουλία που τίμησε όχι μόνο την τέχνη του λόγου, αλλά και την ιστορική κληρονομιά του νησιού.

Η απόφαση να αφιερωθεί η βραδιά στην Ευφροσύνη Σαμαρτζίδου, την πρώτη Ελληνίδα ποιήτρια της νεότερης Ελλάδας, δεν ήταν τυχαία. Αντίθετα, ανέδειξε τη Σκόπελο ως έναν τόπο όπου η παιδεία και η δημιουργική έκφραση δεν γνώριζαν στεγανά φύλου, μια νησιωτική κοινωνία που, κόντρα στις προκαταλήψεις της εποχής, πρόσφερε στη γυναίκα τη δυνατότητα να μορφωθεί και να γράψει. Η πορεία της Σαμαρτζίδου, από την εκπαιδευτική στέρηση στη Σκύρο μέχρι την πνευματική άνθηση στη Σκόπελο και την Κωνσταντινούπολη, αποτελεί παράδειγμα δύναμης, αντοχής και πολιτισμικής συνεισφοράς.

Η εκδήλωση δεν ήταν απλώς μια ποιητική βραδιά· ήταν ένας ζωντανός διάλογος με την Ιστορία, με τις φωνές των ποιητών να αντηχούν στο σήμερα. Οι αναγνώσεις των τεσσάρων ποιητών που ζουν και δημιουργούν στη Σκόπελο – της Jade Stubs, του Γιάννη Τσακάλη, της Αγάπης Καραμανλή και της Βάσως Κοσμά – έδωσαν ένα σύγχρονο στίγμα στη διαχρονικότητα της ποίησης. Η ποίηση, άλλωστε, δεν έχει τόπο καταγωγής· ανήκει σε όσους τη νιώθουν, τη γράφουν, τη ζουν.

Το γεγονός ότι η Ποιητική Ομάδα Σκοπέλου προσκάλεσε μαθητές του Γυμνασίου να συμμετάσχουν αποδεικνύει πως η ποίηση είναι, πάνω απ’ όλα, μια πράξη παιδείας. Στοχασμοί, συναισθήματα, αναμνήσεις, όνειρα – όλα βρήκαν χώρο στους «Ποιητικούς Διαλόγους 2025». Και αυτή ακριβώς είναι η ουσία της ποίησης: να λειτουργεί ως πυξίδα του ανθρώπου στην αναζήτηση του βαθύτερου εαυτού του.

Αξίζουν θερμά συγχαρητήρια στους διοργανωτές και στην Ποιητική Ομάδα Σκοπέλου για την εμπνευσμένη πρωτοβουλία, που όχι μόνο τίμησε τη λογοτεχνική κληρονομιά του τόπου, αλλά απέδειξε ότι η ποίηση δεν είναι απλώς τέχνη – είναι τρόπος ζωής.

Την εκδήλωση άνοιξε ο συντονιστής της βραδιάς, γλύπτης, ποιητής και ιστοριοδίφης Σπύρος Κοσμάς αναφέροντας:

«Οι ποιητικοί διάλογοι πραγματοποιούνται με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, η οποία εορτάζεται στις 21 Μαρτίου. Ωστόσο, τη μεταθέσαμε, καθώς οι μαθητές του Γυμνασίου μας θα βρίσκονται αύριο σε εκδρομή.

Η αποψινή βραδιά είναι αφιερωμένη στην Ευφροσύνη Σαμαρτζίδου, μια εξέχουσα προσωπικότητα που τίμησε και εξακολουθεί να τιμά τόσο το νησί μας όσο και τη νεοελληνική ποίηση. Η Ευφροσύνη Σαμαρτζίδου γεννήθηκε στη Σκύρο το 1820. Ωστόσο, όταν θέλησε να πάει σχολείο, αυτό στάθηκε αδύνατο, καθώς στη Σκύρο – όπως και σχεδόν σε ολόκληρη την τότε Ελλάδα, αλλά και στην Ευρώπη – η εκπαίδευση των γυναικών ήταν απαγορευμένη.

Ενδεικτικά, τα Ανεμοδαρμένα Ύψη της Έμιλυ Μπροντέ εκδόθηκαν στην Αγγλία το 1845 με ανδρικό ψευδώνυμο. Η δική μας Σπετσιώτισσα και σπουδαία ζωγράφος Ελένη Αλταμούρα, αφού δεν μπορούσε να σπουδάσει στις Σπέτσες, στάλθηκε από τον πατέρα της στην Ιταλία. Αλλά και εκεί δεν έγινε δεκτή ως γυναίκα, με αποτέλεσμα να μεταμφιεστεί σε άνδρα προκειμένου να σπουδάσει ζωγραφική στη Φλωρεντία.

Έτσι, διαπιστώνουμε ότι η κοινωνία της Σκοπέλου εκείνης της εποχής ήταν ανοιχτή, ανεκτική και δημοκρατική, ενώ η θέση της γυναίκας ήταν περίοπτη. Μια άλλη πτυχή της υπόθεσης είναι ότι τα σχολεία της Σκοπέλου δέχονταν ανύπανδρες γυναίκες, πράγμα που σημαίνει ότι εκείνες ήταν ελεύθερες να κυκλοφορούν, σε αντίθεση με το στεριανό δημοτικό τραγούδι, που λέει:

“Κανέλα τη φωνάζει, που ο ήλιος δεν την είδε, μόνο η μάνα της.”

Η Ευφροσύνη εξελίχθηκε σε σπουδαία ποιήτρια – την πρώτη στον ελλαδικό χώρο – και εξέδωσε το πρώτο γυναικείο περιοδικό στην Κωνσταντινούπολη το 1845, με τίτλο Κυψέλη.

Αντίστοιχα, όπως η Ευφροσύνη, αν και Σκυριανή, συμμετείχε στην κουλτούρα της Σκοπέλου, έτσι και απόψε έχουμε τέσσερις ποιητές που, παρόλο που έλκουν την καταγωγή τους από αλλού, ζουν στη Σκόπελο. Και καθώς το ρητό του Ισοκράτη παραμένει διαχρονικό – «Έλληνες είναι όσοι μετέχουν της ημετέρας παιδείας» – οι πέντε ποιητές μας είναι συμπατριώτες μας, αφού συμμετέχουν στην τοπική μας κουλτούρα.

Οι ποιητές μας:

• Γιάννης Τσακάλης: παντρεμένος με την Μάχη Λεμονή, ζει στη Σκόπελο από το 2000.
• Jade Stubbs: παντρεμένη με τον Γ. Χλιβερό, ζει εδώ από το 2013.
• Αγάπη Καραμαμανλή: ζει στη Σκόπελο από το 1988.
• Βάσω Κοσμά: παντρεμένη, ζει εδώ από το 1982.

Τον λόγο έχει η Βάσω Κοσμά:

“Πάνω στο στερέωμα ξετυλίγεται
η γνώση σαν αστραπή που σκίζει
τον συννεφιασμένο ουρανό.”

Μία από τις πιο αυθόρμητες, επιτακτικές και αρχέγονες επιθυμίες του ποιητή είναι η επικοινωνία και η κατανόησή του από τους συνανθρώπους του. Αυτή είναι και η μητέρα της γλώσσας. Το κατά πόσο αυτή η επιθυμία πραγματώνεται δεν είναι εύκολο να το κρίνουμε, αφού συχνά ούτε ο ίδιος ο ποιητής έχει άμεση επίγνωση του τι συμβαίνει.

Ο ποιητής είναι από τη φύση του μοναχικός. Ζει στα όρια της ζωής και της κοινωνίας, αναλαμβάνοντας το δύσκολο έργο της αναζήτησης και της έκφρασης του ωραίου. Μια εσωτερική του ανάγκη τον ωθεί σε αυτό, συχνά μετατρέποντάς το σε βασανιστική εμπειρία. Τότε ο λόγος γίνεται έργο, η σιωπή μεταμορφώνεται σε ήχο και μυστικό κάλεσμα, ο χρόνος χάνει τη σημασία του, τα οράματα μετατρέπονται σε στίχους και το χθες συναντά το σήμερα.

Έτσι κι αλλιώς, ο ποιητής έχει την τάση να ανατρέπει κατεστημένες αντιλήψεις και να επαναπροσδιορίζει κάθε είδους όρια. Η αναζήτηση της έμπνευσης τον κάνει να υπερβαίνει τον καθημερινό του εαυτό, να εκστασιάζεται και να οραματίζεται. Σαν αλλοπαρμένος ασκητής, περπατά στα σύννεφα, μιλά με αγγέλους και δαίμονες, αναζητώντας το φως της δημιουργίας.

Γι’ αυτό πιστεύω ότι κάθε προσπάθεια τυποποίησης του καλλιτεχνικού έργου, με στόχο την αναγνωρισιμότητα και – ακόμα χειρότερα – την εμπορευσιμότητα, οδηγεί σε απέραντη ανία και στείρα επανάληψη στερεοτύπων.

Σε τελική ανάλυση, σημασία έχει το ταξίδι. Μένουν οι αναμνήσεις, οι φωτογραφίες, τα συμπεράσματα. Όμως, αμέσως μετά, ο ποιητής αναζητά νέους προορισμούς, νέους ορίζοντες.

“Οι πεινασμένες ψυχές φεύγουν πάντα πεινασμένες από την επαφή με το έργο τέχνης.”
— Βασίλι Καντίνσκι

Τα ποιήματα γεννιούνται σαν μικρές φλογίτσες που χορεύουν μοναχικές, σαν σπόροι πάνω στο νοτισμένο από τα λόγια χώμα.

Η γνώση που αναζητά ο ποιητής τού προσφέρεται από τη στεριά, τη θάλασσα και τον αιθέρα, από τον κόσμο που αντιλαμβάνεται και όχι μόνο. Το πότε και το πώς μορφοποιείται είναι απροσδιόριστο, όπως η φωτιά που σκληραίνει τον εύπλαστο πηλό και ρευστοποιεί τα σκληρά μέταλλα.

Όταν ο ποιητής γίνεται παθητικός δέκτης και καταπίνει αμάσητες πληροφορίες, με τις οποίες τον βομβαρδίζει το περιβάλλον του, ευφραίνεται το στόμα, αλλά απορεί η ψυχή για την κατάσταση στην οποία περιέρχεται το πνεύμα.

Τα προαιώνια ερωτήματα στέκονται πάντα μπροστά του, αναμένοντας απάντηση. Αναζητώντας, βρίσκει εκείνη που του ταιριάζει καλύτερα και τον βοηθά να πορευτεί προς την ολοκλήρωση.

Ζούμε στην εποχή των ραγδαίων ανατροπών, της κατάρρευσης ειδώλων και της ανέγερσης νέων, της αποκαθήλωσης ψευδοπροφητών και της ανάδειξης άλλων.

Ο ποιητής, κάθε στιγμή, έχει τη δυνατότητα να διαβάζει τα άρρητα και να μεταφέρει στους συνανθρώπους του ιδέες, εικόνες και συναισθήματα.

Εν τέλει, ο ποιητής καλείται να εκφράσει πανανθρώπινες και διαχρονικές ιδέες μέσα από τον ποιητικό του λόγο.

Βάσω Κοσμά, 2025

Αποσπάσματα από τους τέσσερις ποιητές και ποιήτριες που πήραν μέρος στην ποιητική βραδιά:

Jade Stubbs

Δεν ξέρω αν είναι τα ρουχαλάκια
Διπλωμένα πάνω στο κρεβατάκι
Που δεν πρόκειται να φορέσεις
Η ο τρόπος που αναζητούσε το βλέμμα σου το δικό μας
Το χαμόγελο σου που έψαχνε το δικό μας
…
Γιάννης Τσακάλης

Ψάχνω να βρω κάτι άλλο
Να με δείχνει πιο μεγάλο
Να αγγίζει ουρανό
Το μικρό μου το εγώ
Ψάχνω να βρω αιτία
Να μου δώσουν σημασία
Ψάχνω μέσα μου γι αξία
Τρέμω την ανυπαρξία
…
Αγάπη Καραμανλή
Οι αναμνήσεις από το μέλλον
Έρχονται με θέα την Αλόννησο
Μείνε ήσυχος θα΄μαι δίπλα σου
Μείνε ήσυχος θα σ΄αγαπώ
…
Βάσω Κοσμά

ΤΙ ΨΑΧΝΕΙΣ;
Μπορείς να πεις το μυστικό;
Χωρίς να ντρέπεσαι
Χωρίς να φοβάσαι;
Όταν κοιτάζεις τα μάτια
Σε περνά ρεύμα ηλεκτρικό;
Δεν κουνιέσαι
Δεν μιλάς
Έχεις τα πάντα
ΑΓΑΠΑΣ