Γράφει η Ελευθερία Ράπτου
Στην αρχή της σχολικής χρονιάς, οι μικροί μαθητές, τα «πρωτάκια» έρχονται στο σχολείο με ανάμικτα συναισθήματα. Προσμονή, χαρά, περιέργεια, αλλά και πολύ άγχος! Τι γίνεται από την άλλη πλευρά της τάξης; Για τους δασκάλους, τις δασκάλες όλων των ειδικοτήτων τι επικρατεί; Εκεί δεν υπάρχουν οι «παλιοί» και τα «πρωτάκια»; Αυτοί που θα μπουν για πρώτη φορά σε τάξη και εκείνοι που πλέον έχουν δεκαετίες εμπειρίας και σχολικής «σοφίας» στην πλάτη τους;
«Άραγε κατάφερα να διδάξω όσα μπορούσα και έπρεπε; Κατάφερα να καθοδηγήσω, να συμβουλεύσω, να παρηγορήσω, αλλά και να συνεργαστώ με όλους; Έδωσα και πήρα αυτό που μου αξίζει;»
Η αλήθεια είναι ότι όσα χρόνια και να περάσουν, κάθε σχολική χρονιά είναι και μια νέα αρχή. Όσα χρόνια και αν είναι ενεργός ο δάσκαλος σε τάξεις και σχολεία, κάθε νέα χρονιά είναι μια καινούρια περίοδος όπου θα χρειαστεί να αντιμετωπίσει προκλήσεις, να βρει λύσεις, να απαντήσει για ακόμη μια φορά στη διαρκή διερώτηση που συνοδεύει τον εργασιακό βίο ενός εκπαιδευτικού: «Άραγε κατάφερα να διδάξω όσα μπορούσα και έπρεπε; Κατάφερα να καθοδηγήσω, να συμβουλεύσω, να παρηγορήσω, αλλά και να συνεργαστώ με όλους; Έδωσα και πήρα αυτό που μου αξίζει;»
Ένας οδηγός επιβίωσης για θαρραλέους εκπαιδευτικούς
Ο Οδηγός για νέους εκπαιδευτικούς της Βασιλικής Νίκα (εκδ. Πατάκη) είναι ένα βιβλίο που απευθύνεται τόσο σε νέους όσο και σε εμπειρότερους εκπαιδευτικούς, που εργάζονται στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Το βιβλίο είναι διαρθρωμένο σε 14 κεφάλαια και στις επιμέρους ενότητες αναλύονται και προτείνονται προσεγγίσεις σε πλήθος ζητημάτων, με τα οποία θα έρθει αντιμέτωπος κάθε εκπαιδευτικός μέσα στις τάξεις και εντός της σχολικής κοινότητας. Η οργάνωση του βιβλίου ακολουθεί τη λογική ενός οδηγού, ενός εγχειριδίου επιβίωσης. Οι δάσκαλοι όλων των ειδικοτήτων που εμπλέκονται στη διδακτική της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης μπορούν να ανατρέξουν σε κάθε ενότητα χωρίς να είναι απαραίτητη η ανάγνωση προηγούμενων κεφαλαίων. Οι αναγνώστες είναι ελεύθεροι να επιλέξουν τον τρόπο με τον οποίο θα διαδράσουν με το βιβλίο-οδηγό. Αυτή η ελευθερία λειτουργεί ενισχυτικά, καθώς επιτρέπει την ιδιοσυγκρασιακή συσχέτιση με το αντικείμενο και επίσης καταδεικνύει ότι η συγγραφέας γνωρίζει από «πρώτο χέρι» τις ανάγκες και τις απορίες των εκπαιδευτικών, που δεν εγείρονται πάντα με τον ίδιο τρόπο ή την ίδια σειρά ή και δεν έχουν την ίδια σημασία για όλους.
Μια μεγάλη γκάμα ερωτημάτων και μεθοδολογικών διλημμάτων προσεγγίζονται με προσοχή, απλότητα και καθαρότητα. Η ανάπτυξη είναι κλιμακωτή. Έτσι στο πρώτο κεφάλαιο επιχειρείται να απαντηθούν ερωτήματα που εγείρονται ήδη από την πρώτη μέρα στο σχολείο. Από το πώς να ντυθεί ο νεοεισερχόμενος στην διδασκαλική διαδικασία μέχρι τη σκιαγράφηση του διοικητικού πλαισίου, βασικές συμπεριφορές εντός και εκτός τάξης, αλλά και τα social media. Στο δεύτερο κεφάλαιο η συγγραφέας εστιάζει στις σχέσεις με τους συναδέλφους. Οι συναδελφικές σχέσεις είναι κεφαλαιώδους σημασίας. Σε μια κοινότητα που ο κάθε εκπαιδευτικός βρίσκεται τη μισή μέρα, κάθε μέρα, είναι φυσικό να υπάρξουν πεδία συνεργασίας αλλά και διαφωνιών, συμπάθειες και αντιπάθειες, συνέργειες αλλά και αντεγκλήσεις τόσο σε ζητήματα που αφορούν τους μαθητές και τις ανάγκες τους όσο και σε θέματα που αφορούν τους εκπαιδευτικούς ως εργαζόμενους, ενίοτε με αντικρουόμενες θέσεις, ανάγκες και προτεραιότητες εντός του συλλόγου διδασκόντων.
Στο τρίτο, τέταρτο και πέμπτο κεφάλαιο η προσοχή δίνεται γύρω από τη σχολική τάξη, την οργάνωση της διδακτικής δράσης κατά τη διάρκεια των διδακτικών ωρών, την αλληλεπίδραση με τους μαθητές , την οργάνωση και διαχείριση της ύλης, την επιλογή ρεαλιστικών χωρικών διαρρυθμίσεων, των χρονικών κατανομών που μπορούν να ενισχύσουν τα μαθησιακά αποτελέσματα και την επικοινωνιακή ροή, τη συνεργασία με τους συναδέλφους ειδικοτήτων που διδάσκουν επίσης σε κάθε τάξη, τη συνεργασία με το Τμήμα Ένταξης.
Το έκτο και έβδομο κεφάλαιο αφιερώνονται στην επικοινωνία με τους συναδέλφους και φυσικά στην πολύ σημαντική επικοινωνία με τους γονείς. Καλές πρακτικές, όρια στην επικοινωνία, προτάσεις για παραγωγική συνεργασία, προτάσεις επίλυσης κρίσεων, είναι μερικά από τα ζητήματα που εξετάζονται.
η έμπειρη εκπαιδευτικός και συγγραφέας προσπαθεί να πλοηγήσει τους νεώτερους εκπαιδευτικούς μέσα στον ωκεανό των προκλήσεων. Ωστόσο κατά την προσωπική μου άποψη και μέσα από τη δική μου εμπειρία, «δύσκολες» τάξεις υπάρχουν.
Στην κατηγοριοποίηση των τάξεων σε «καλές» και «δύσκολες», αφιερώνει η Νίκα το όγδοο κεφάλαιο. Πράγματι δεν υπάρχει εκπαιδευτικός που στην εργασιακή του ζωή δεν έχει αντιμετωπίσει τις προκλήσεις μιας τάξης η οποία είναι ετερόκλητη, πολυάριθμη, μη συνεργατική, συγκρουσιακή, με αρκετούς μαθητές να αντιμετωπίζουν ποικίλα μαθησιακά προβλήματα ή άλλες όπου μπορεί να είναι μικρές, αλλά καθόλου ευέλικτες, με δυσκολία στις συνεργασίες μεταξύ των μαθητών, φαινόμενα εκφοβισμού, σοβαρής απειθαρχίας και τόσα άλλα. Η πρόκληση είναι διαρκής. Η κάθε τάξη είναι ένα διαφορετικό «οικοσύστημα» και σύμφωνα με τη συγγραφέα δύσκολες τάξεις δεν υπάρχουν. Κάθε τάξη χρειάζεται το δικό της χειρισμό. Πραγματικά το κεφάλαιο είναι πολύ ενδιαφέρον καθώς η έμπειρη εκπαιδευτικός και συγγραφέας προσπαθεί να πλοηγήσει τους νεώτερους εκπαιδευτικούς μέσα στον ωκεανό των προκλήσεων. Ωστόσο κατά την προσωπική μου άποψη και μέσα από τη δική μου εμπειρία, «δύσκολες» τάξεις υπάρχουν. Αλλά όταν έχεις να δουλέψεις με μια τάξη που απαιτεί ιδιαίτερους, ευέλικτους χειρισμούς και αποφασίσεις ως εκπαιδευτικός να αναλάβεις το στοίχημα ειλικρινά, τότε διαπιστώνεις ότι μέσα στη χρονιά μαθαίνεις και συ ο ίδιος πολλά περισσότερα για την εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και για τις δικές σου δυνατότητες, δοκιμάζεις ευέλικτες πρακτικές, καταφεύγεις σε ευφάνταστες επινοήσεις, διευρύνεις τα όρια της κατανόησης και της υπομονής, μαθαίνεις να ακούς και να καθοδηγείς, να παρατηρείς καλύτερα τους μαθητές και αναλόγως να πράττεις. Έχοντας πάντα ως στόχο το καλό των μαθητών, την επίτευξη των μαθησιακών στόχων, την ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων των παιδιών, και φυσικά τη διεύρυνση των προσωπικών γνώσεων, ανοχών και αντοχών. Σε αυτή ακριβώς τη διαδικασία, που είναι και πράξη αυτογνωσίας, εστιάζει η συγγραφέας η οποία προτείνει δοκιμασμένες και αποτελεσματικές μεθόδους αντιμετώπισης ποικίλων δυσκολιών.
Τα επόμενα τέσσερα κεφάλαια αφορούν πτυχές της εργασίας των δασκάλων που καταδεικνύουν την πολυπλοκότητα του επαγγέλματος του εκπαιδευτικού: Οι εργασίες που ανατίθενται στους μαθητές για το σπίτι και η μεθοδολογία που διέπει την ανάθεσή τους, η εργασία στο σπίτι για τον εκπαιδευτικό (που συχνά είναι πολύωρη και απαιτητική, υπερβαίνοντας κατά πολύ και συνεχώς την οκτάωρη εργασία), το ζήτημα των εφημεριών και των σχολικών εκδρομών καθώς και το πλημμελές νομικό πλαίσιο που διέπει την απασχόληση του εκπαιδευτικού σε ό,τι αφορά τις εξωδιδακτικές υποχρεώσεις, αλλά και οι επαφές με άλλους φορείς και με τη διοικητική ιεραρχία, ο χειρισμός ευαίσθητων πληροφοριών και θεμάτων που αφορούν τους μαθητές.
Στο επόμενο (δέκατο τρίτο) κεφάλαιο γίνεται αναφορά στην επιστημονική κατάρτιση των εκπαιδευτικών και τη συνεχή επένδυσή στη γνώση, κάτι που ενίοτε αποσιωπάται. Κυρίως από εκείνους που θέλουν να αντιμετωπίζουν τους εκπαιδευτικούς με αρνητισμό και απαξίωση, αλλά και από όσους δεν κατανοούν την επιστημονική διάσταση. Οι εκπαιδευτικοί όλων των ειδικοτήτων είναι πρωτίστως επιστήμονες. Είναι πτυχιούχοι πανεπιστημιακών σχολών, με μεταπτυχιακές εξειδικεύσεις, κάτοχοι διδακτορικών, και οι περισσότεροι επιζητούν τη δια βίου μάθηση, μέσω σεμιναρίων, εκμάθησης ξένων γλωσσών, δεξιοτήτων κλπ. Πρόκειται για εργαζόμενους που διαθέτουν αυξημένα προσόντα. Αυτό δεν πρέπει να το ξεχνά η κοινωνία, αλλά πολύ περισσότερο οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί. Ο επαγγελματισμός που πηγάζει από μια τέτοια θέση υψηλού προσοντολογίου είναι επίσης υψηλού επιπέδου και μόνο καλό μπορεί να κάνει στην εκπαιδευτική διαδικασία. Τούτο φυσικά το ξεχνάει εξακολουθητικά και η πολιτεία, αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση…
Η συγγραφέας τάσσεται προφανώς υπέρ της δημιουργίας μιας βοηθητικής, βασικής βιβλιοθήκης που χρειάζεται κάθε εκπαιδευτικός να έχει
Στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου παρατίθεται βασική βιβλιογραφία, κατά θέμα, που μπορεί να βοηθήσει σε βασικά σημεία νέους και παλαιότερους εκπαιδευτικούς. Η διαχείριση της τάξης, αντιμετώπιση θυμού και διενέξεων μέσα στην τάξη, μέθοδοι διαχείρισης της επικοινωνίας με όσους σχετίζονται με τους μαθητές, το ζήτημα του σχολικού εκφοβισμού, η προαγωγή της ομαδικότητας (θέμα ιδιαίτερα κρίσιμο στην κοινωνία μας), οι μαθησιακές δυσκολίες είναι μερικά από τα επίδικα της βιβλιογραφίας που προτείνεται. Η συγγραφέας τάσσεται προφανώς υπέρ της δημιουργίας μιας βοηθητικής, βασικής βιβλιοθήκης που χρειάζεται κάθε εκπαιδευτικός να έχει, καθώς αρχίζει τη σταδιοδρομία του και η οποία καλό είναι να εμπλουτίζεται με τα χρόνια.
 |
| Η Βασιλική Νίκα γεννήθηκε στην Χαλκίδα το 1963. Σπούδασε παιδαγωγικά και συνέχισε με μεταπτυχιακές σπουδές στη μεταφρασεολογία. Είναι διδάκτωρ Κοινωνικής Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Τα τελευταία χρόνια διδάσκει στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΕΚΠΑ, όπου υπηρετεί ως Ε.ΔΙ.Π. Από το 2001 μεταφράζει βιβλία κυρίως από τα ιταλικά. Το 2007 τιμήθηκε από την Εταιρεία Μεταφραστών Λογοτεχνίας με το Βραβείο Μετάφρασης ξένου λογοτεχνικού έργου για παιδιά ενώ το 2006 αναγράφηκε στον Τιμητικό Πίνακα Άντερσεν 2006. Παράλληλα είναι συγγραφέας πολλών εκπαιδευτικών βιβλίων, ενώ διευθύνει και τις λογοτεχνικές σειρές «Χωρίς σωσίβιο» και «Στα βαθιά» που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Πατάκη. |
Ο Οδηγός για νέους εκπαιδευτικούς της Βασιλικής Νίκα, γραμμένος με αμεσότητα, απλότητα αλλά σαφήνεια είναι χρήσιμο βοήθημα για τους δασκάλους όλων των ειδικοτήτων που ξεκινούν να εργάζονται στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως συμβουλευτικό εγχειρίδιο και ως βασικός χάρτης για την εργασία στο σχολείο, στην οργάνωση της σχολικής ρουτίνας, στην αλληλεπίδραση εντός και εκτός σχολείου με όλους όσοι εμπλέκονται από κοινού στη σχολική καθημερινότητα.
Ο εκπαιδευτικός-αναγνώστης θα βρει χρήσιμες πληροφορίες. Φυσικά η εφαρμογή των προτάσεων εξαρτάται απολύτως από την ιδιοσυγκρασία του κάθε δασκάλου και τις προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει. Ένας συμβουλευτικός οδηγός εξάλλου δεν είναι το κλειδί που ανοίγει όλες τις πόρτες, δεν είναι πανάκεια που θα θεραπεύσει τα πάντα. Ενδεχομένως κάποιος να διαφωνήσει σε ενότητες και σημεία του σκεπτικού, ή να θεωρήσει ότι η ήρεμη γραφή και η εστίαση στη συνεργατική λογική να μην απηχούν την ένταση της πραγματικότητας. Εδώ χρειάζεται να λάβουμε υπόψη την πολυετή εμπειρία της συγγραφέα. Και είναι ακριβώς αυτή η πείρα που βοηθάει στην επιδίωξη της καταλλαγής και της απόκτησης ήρεμου και συνεργατικού κλίματος στην εργασία, που συνοδεύεται όμως με ξεκάθαρα όρια και ευθύνες.
Το βιβλίο είναι χρήσιμο και για όσους επιθυμούν να κατανοήσουν τη σύνθετη εκπαιδευτική εργασία. Οι πληροφορίες οι συμβουλές και οι προτεινόμενες πρακτικές δεν επιβάλλονται, αλλά ανοίγουν τη βεντάλια των επιλογών, δίνοντας την ευκαιρία σε κάθε εκπαιδευτικό που διδάσκει στα δημοτικά σχολεία, να αρχίσει κάθε νέα χρονιά, με αυτοπεποίθηση, ηρεμία και πίστη σε αυτό που κάνει.
*Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΡΑΠΤΟΥ είναι θεατρολόγος-εκπαιδευτικός και κριτικός θεάτρου.
