Μαρία Γιαγιάννου: «Το φέισμπουκ δεν σκοτώνει τη γλώσσα, της αλλάζει μορφή»

Να ζήσουμε να το θυμόμαστε ή να ζήσουμε να θυμόμαστε πώς ήταν η ζωή μας πριν από τα social media. Στην ουσία τίποτα από τα δύο δεν ισχύουν. Ούτε το φέισμπουκ εξεμέτρησε το ζην του (μια χαρά υπάρχει) ούτε κι εμείς είναι εύκολο να θυμηθούμε πώς ήταν ζωή μας προς την επέλαση των κοινωνικών δικτύων. Μπορούμε, άραγε, να φανταστούμε πώς θα είναι ο θάνατός μας εντός αυτών;

Η Μαρία Γιαγιάννου πριν από ένα χρόνο εξέδωσε ένα βιβλίο δοκιμιακού χαρακτήρα που όμως είχε τέτοιο νεύρο που μπορούσες να το διαβάσεις με πυρετώδη τρόπο. Ο τίτλος του κουβαλούσε μεγάλη δόση ίντριγκας R.I.F./Ο θάνατος στο Facebook (εκδ. Στερέωμα). Τα… ενδότερα του βιβλίου ήταν ακόμη πιο ιντριγκαδόρικα για όλους εμάς που παραμένουμε ενεργοί στα κοινωνικά δίκτυα. Με αφορμή την αυριανή (4/11) επετειακή παρουσίαση του βιβλίου μιλήσαμε με τη συγγραφέα για τι άλλο; Για φέισμπουκ και άλλα τέτοια… δαιμόνια.

Ένα χρόνο μετά το RIF, το φέισμπουκ εξακολουθεί να «ζει». Ωστόσο, διακρίνεις ακόμη ότι οι χρήστες του είναι ενταφιασμένοι σε μια εικονική θέαση της πραγματικότητας;

Η Πραγματικότητα, με την ειδησεογραφική έννοια, δεν ήταν ποτέ του γούστου μου (και ποιανού είναι;) κι έτσι δεν επιθυμώ να τη διασώσω. Ως εκ τούτου δεν θεωρώ ότι οι χρήστες ενταφιάζονται μέσα σε μια στρεβλή θέασή της, αλλά ότι μάλλον τη «γιορτάζουν» (κι όταν ακόμα είναι δυσάρεστη), στολίζοντάς την με τις γιρλάντες της προσωπικής γνώμης και της θυμικής ανταπόκρισης. (Το Πραγματικό που θα ήθελα να διασωθεί εδράζεται στις καταγραφές του φυσικού κόσμου μέσα μας και στην υγιή σχέση με το σώμα, το πνεύμα και τους άλλους.) Το φέισμπουκ, ναι, επιμένει να υπάρχει και εύχομαι να συνεχίσει, γιατί συντηρεί ένα είδος έκφρασης που στέκεται σε ένα ιστορικό μεταίχμιο, μεταξύ αναλογικής γραφής και απόλυτης ψηφιακής εμβύθισης.

Όταν γυρίσεις τα μάτια από την οθόνη στον κόσμο (σου) διαπιστώνεις ότι αυτός μοιάζει πιο μικρός σε διαστάσεις, χωράει ό,τι χωράει το μάτι σου και άρα σε οδηγεί στην μεγαλοσύνη της εσωστρέφειας, με την καλύτερη δυνατή έννοια, και στην υγιή σιωπή.

Υπάρχει, άραγε, τρόπος να αντιμετωπίσει κανείς μετωπικά τη ζωή του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; Να είναι μέσα, δηλαδή, αλλά ταυτόχρονα να αλληλεπιδρά καλύτερα έξω από αυτά;

Ξέρουμε πόσο μαγευτική μπορεί να γίνει η αντανάκλαση του εαυτού (μετωπική ή πλάγια) – ο Νάρκισσος ποτέ δεν χάνει την επίκαιρη γυαλάδα του. Προσωπικά προσπαθώ να θυμάμαι πως ό,τι τοποθετώ η ίδια στα social και ό,τι βλέπω εκεί, είναι μόνο ψηφίδες που δεν ταυτίζονται με ολόκληρο τον εαυτό, ούτε βέβαια με τον κόσμο. Όταν γυρίσεις τα μάτια από την οθόνη στον κόσμο (σου) διαπιστώνεις ότι αυτός μοιάζει πιο μικρός σε διαστάσεις, χωράει ό,τι χωράει το μάτι σου και άρα σε οδηγεί στην μεγαλοσύνη της εσωστρέφειας, με την καλύτερη δυνατή έννοια, και στην υγιή σιωπή. Αυτή η εσωστρέφεια πρέπει να επανεμφανιστεί για να μας ανήκει ξανά ο χρόνος μας. Αλληλεπιδρώντας λιγότερο στα κοινωνικά δίκτυα εξασφαλίζεις περισσότερο χρόνο για αναστοχασμό, ο οποίος αργά ή γρήγορα οδηγεί στην ανάγκη για αληθινή επικοινωνία. Και για δημιουργία.

Μετά την έκδοση του βιβλίου αντιμετωπίζεις το μέσο με διαφορετικό τρόπο; Λειτουργείς με τον ίδιο τρόπο ή τώρα πια το έχεις αποδομήσει εντελώς;

Νιώθω ότι, αν και είμαι εξίσου ενεργή όσο παλαιότερα στην πλατφόρμα, υπάρχω εκεί μέσα ολοένα και λιγότερο. Με έναν ακατανόητο τρόπο το βιβλίο μου για το φέισμπουκ με απέσπασε από το φέισμπουκ. Το γεγονός ότι καταλαβαίνω κάπως την ανθρωπολογική λειτουργία του, ωστόσο, δεν μου το έχει απομαγεύσει, δηλαδή με ενδιαφέρει ακόμα, και μου αποκαλύπτεται διαρκώς. Όμως νομίζω ότι έχω πάψει να είμαι τολμηρή εκεί μέσα, σαν να έχω πει «κυρία μου, τολμηρή στα βιβλία σου». Έχω περιορίσει πολύ τη δημοσιοποίηση της άποψής μου καθώς επίσης έχω αναστείλει σημαντικό τμήμα του χιούμορ μου (μόνο στο φέισμπουκ!) – πράγμα που επιρρίπτω όχι στο μέσο, αλλά στην πολιτική ορθότητα που το κατακλύζει και στην έγνοια αν θα πληγώσω κάποιον με το αστείο μου. Όποιος με θέλει, θα με βρει πληρέστερη στα βιβλία μου!

Μου έχουν πει πως η ανάλυση ανήκει στα δυνατά μου σημεία. Επίσης –άκουσον άκουσον– βρίσκω την ανάλυση εξαιρετικά ερωτική.

Δεν είναι η πρώτη φορά που αναμετριέσαι με τον δοκιμιακό λόγο. Ακόμη και στα μυθοπλαστικά σου έργα υπάρχει πάντα ένα δεύτερο επίπεδο ανάλυσης. Πώς δομείται αυτός ο συγκερασμός;

Η επιθυμία μου να δώσω νόημα φταίει! Μόνο έτσι μπορώ να κατακτήσω το τμήμα δημιουργικής ζωής που μου αναλογεί. Ανασυνθέτοντάς το, αφού πρώτα το αναλύσω. Μου έχουν πει πως η ανάλυση ανήκει στα δυνατά μου σημεία. Επίσης –άκουσον άκουσον– βρίσκω την ανάλυση εξαιρετικά ερωτική. Η γλώσσα στην υπηρεσία της ανατομίας και της ανασύνθεσης του κόσμου είναι μαζί φιλοσοφία και ποίηση. Αυτά τα δύο τελευταία δεν είμαι σε θέση να τα υπηρετήσω ως αμιγή είδη, αλλά μπορώ να τα παντρέψω μέσα στο είδος της δικής μου πεζογραφίας. Η δοκιμιακή τάση διακόπτεται εγκάρσια όταν γράφω παιδικό βιβλίο και θέατρο. Σε κάθε περίπτωση σκοπός είναι το έργο σου να αγγίξει, όχι να μείνει σε μία σφαίρα ενατένισης των εννοιών – να φτάσει στους άλλους ανθρώπους. Όσο κι αν θέλω να συγκεράσω, κυρίως θέλω να κεράσω!

Εσύ, μια συγγραφέας κατά βάση γλωσσοκεντρική, έγραψες ένα βιβλίο για ένα μέσο που «σκοτώνει» τη γλώσσα. Αυτό θα πει αντίσταση από μέσα;

Εντός social media, πρώτα απ’ όλα χρήσιμο θα είναι να αντισταθούμε στον εαυτό μας. Το R.I.F Ο θάνατος στο φέισμπουκ είναι μια κατάφαση στη ροή του φυσικού (του γραπτού;) χρόνου και μια προσπάθεια συμφιλίωσης με το τέλος του. Είναι μια αντίσταση στη σμίκρυνση του οράματος κάθε σκεπτόμενου πλάσματος και στο ξόδεμα των δυνάμεών του. Εφόσον η γλώσσα είναι στο κέντρο του ανθρώπου, τότε είμαι ανθρωποκεντρική. Χωρίς όμως τους τροπισμούς της γλώσσας, χωρίς τα δώρα της, πώς μπορεί η κάθε συγγραφέας να σκάψει και να αποκαλύψει; Το φέισμπουκ δεν σκοτώνει τη γλώσσα, της αλλάζει μορφή. Για την ακρίβεια, αλλάζει μορφή στη γραπτή της εκδοχή. Αυτό το Βιβλίο Για Το Φέισμπουκ δεν τοποθετεί το βιβλίο στο φέισμπουκ, αλλά το φέισμπουκ μέσα στο βιβλίο. Αυτή η αντιστροφή, είναι η αντίσταση.

Μέχρι πρόσφατα λέγαμε πως τα social media θα αποτελειώσουν τη δημιουργικότητα. Τώρα προέκυψε η Τεχνητή Νοημοσύνη. Να φοβόμαστε περισσότερο;

Όσοι ξέρουν, στέκουν έντρομοι μπροστά στην Τεχνητή Νοημοσύνη. Εγώ που δεν ξέρω πιστεύω πως οι δημιουργοί δεν έχουν να φοβούνται τίποτα. Ο άνθρωπος θα ψάχνει πάντα τον άνθρωπο.

INFO

➨ Το Σάββατο 4/11 στις 12:00 μ.μ. η Μαρία Γιαγιάννου παρουσιάζει το βιβλίο της «R.I.F./Ο θάνατος στο Facebook» στο βιβλιοπωλείο Λεμόνι (Ηρακλειδών 22, Θησείο). Με τη συγγραφέα θα συνομιλήσουν οι: Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος (φιλόλογος, ποιητής) και η Δήμητρα Κονδυλάκη (δραματολόγος, συγγραφέας, μεταφράστρια).

^＊Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Μπλε ήλιος» (εκδ. Μεταίχμιο).