Τα μυθιστορήματα με κεντρικούς ήρωες μικρά παιδιά ή εφήβους που ετοιμάζονται να διαβούν το κατώφλι της ενηλικίωσης πάντα έχουν κάτι ιδιαίτερο. Το τελευταίο διάστημα έχουν κυκλοφορήσει αρκετά βιβλία που ρίχνουν φως στην παιδική ή εφηβική ψυχή που βλέπει τον κόσμο με άλλα μάτια. Κεντρική εικόνα: o κινηματογραφικός Χόλντεν Κόλφληντ από τον «Φύλακα στη σίκαλη» του Τζ. Ντ. Σάλιντζερ [J.D. Salinger]
Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος
Εχουν αστείρευτη ορμή. Ζουν την κάθε στιγμή ωσάν να είναι μια κολοσσιαία αποκάλυψη. Μορφοποιούνται εσωτερικά και εξωτερικά από σελίδα σε σελίδα. Η πορεία τους είναι μια εν προόδω μαθητεία στον κόσμο των ενηλίκων που τις περισσότερες φορές τούς φαντάζει ξένος, προσποιητός, γεμάτος αντιφάσεις. Οι μικροί ήρωες στη λογοτεχνία (παιδιά ή έφηβοι) μόνο μικροί δεν είναι ως προς την επιρροή που ασκούν πάνω μας. Ενταγμένοι σ’ αυτό που ονομάζουμε μυθιστορήματα μαθητείας (bildungsroman, επί το γερμανικότερο, καθώς αυτός ο όρος έχει καθιερωθεί), συνιστούν μια ξεχωριστή κατηγορία και μας έχουν προσφέρει ουκ ολίγους αλησμόνητους χαρακτήρες.
Από τον Γκόλντιγκ έως τον Σάλιντζερ
Τι να θυμηθεί κανείς: από τα παιδιά στον Άρχοντα των Μυγών του Γουίλιαμ Γκόλντιγκ έως την Σκαόυτ στο Όταν σκοτώνουν τα κοτσύφια της Χάρπερ Λι κι από τον Χόλντεν Κόλφληντ στον Φύλακα στη Σίκαλη του Τζ. Ντ. Σάλιντζερ έως ακόμη και τον νεαρό Χένρι Τσινάσκι στο Τοστ Ζαμπόν του Τσαρλς Μπουκόβσκι. Ο σχετικός κατάλογος περιλαμβάνει πλείστα όσα παραδείγματα νεαρών ηρώων που όχι μόνο καλούνται να «κουβαλήσουν» στις ισχνές πλάτες τους την πλοκή, αλλά και να μας παρουσιάσουν τον κόσμο ως βούληση και ως παράσταση μέσα από τα δικά τους νιόβγαλτα μάτια.
Υπάρχει η κατηγορία των βιβλίων όπου ο συγγραφέας τοποθετεί το alter ego του σε πρώιμη ηλικία θέλοντας έτσι να ανασύρει από τη μνήμη του ένα πλέγμα ιστοριών που τον καθόρισαν (μια τέτοια χαρακτηριστική περίπτωση είναι ο Πατρίκ Μοντιανό), αλλά κι εκείνη η κατηγορία όπου ο συγγραφέας εμπρόθετα δίνει το προβάδισμα σε μικρά παιδιά επιδιώκοντας να αναζητήσει εκείνες τις σπάνιες αντηχήσεις που είναι σε θέση να προσφέρει ένα θαυμαστό μειράκιο.
Το νεανικό alter ego του συγγραφέα
Στην πρώτη κατηγορία (του alter ego) εντάσσεται το μυθιστόρημα του Ρέι Μπράντμπερι Το κρασί του θέρους (μτφρ. Βασίλης Δουβίτσας, εκδ. Άγρα). Πρωταγωνιστής είναι ο Ντάγκλας Σπώλντινγκ που μαζί με τον αδελφό του, Τομ, και τους φίλους τους αναζητούν το νόημα της ύπαρξης και τις κρυφές πτυχές της χαράς, της λύπης και του θανάτου, ένα καλοκαίρι του 1928 σε μια μεσοδυτική κωμόπολη των ΗΠΑ.
Τούτο το ποιητικό και άκρως μεθυστικό βιβλίο (εντελώς ξεχωριστό στην εργογραφία του Μπράντμπερυ) είναι ποτισμένο από τη συναισθησία του Ντάγκλας και τη μεταμορφωτική δύναμη που έχει ο κόσμος των ενηλίκων μέσα του.
Στο μεταίχμιο της πρώιμης εφηβείας και της ωριμότητας βρίσκεται ο Μάνγκο, ο ήρωας του δεύτερου μυθιστορήματος του Ντάγκλας Στιούαρτ Ο νεαρός Μάνγκο (μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος, εκδ. Μεταίχμιο).
Όπως και στο βραβευμένο με Booker Σάγκι Μπέιν, έτσι κι εδώ ο Στιούαρτ δίνει το λόγο σε ένα παιδί να αφηγηθεί την ιστορία που περιλαμβάνει μια αλκοολική μητέρα, κάποιους ενήλικες που έχουν κατρακυλήσει στον πάτο της κοινωνικής πυραμίδας και το γνωστό πολιτικό σχίσμα ανάμεσα σε Καθολικούς και Προτεστάντες.
Ο Μάνγκο θα θελήσει να σπάσει όλες αυτές τις οικογενειακές και κοινωνικές δεσμεύσεις και να αναζητήσει την αλήθεια της σεξουαλικότητάς του κόντρα σε όλους και σε όλα. Ο επίσης νεαρός Τζέιμς θα γίνει το δικό του έτερον ήμισυ και μπορεί τα θρησκευτικά του δόγματα να τους τοποθετούν απέναντι, η αγάπη, όμως, τους ενώνει.
Ένας ύμνος για τους πρώτους μετανάστες στις ΗΠΑ είναι το εμβληματικό μυθιστόρημα της Γουίλα Κάθερ Η Αν-τόνια μου (μτφρ. Κερασιά Σαμαρά, εκδ. Gutenberg), ωστόσο χάρη σε μια θαυμαστή συγγραφική επινόηση, την ιστορία μας τη διηγείται ο δικηγόρος Τζιμ Μπάρντεν, αλλά προτάσσοντας τις εντυπώσεις που αποκόμισε ως 10χρονο αγόρι που έχασε τους γονείς του και υποχρεώθηκε να ζήσει με τον παππού και τη γιαγιά του στη Νεμπράσκα.
Ως εκ τούτου, έχουμε μια ιστορία μέσα στην ιστορία που αναπτύσσεται χάρη στις εντυπώσεις που αποκόμισε ο Τζιμ ως νεαρός. Τότε είναι που θα γνωρίσει την επίσης νεαρή Αντ-τόνια από τη Βοημία που μετανάστευε μαζί με την οικογένειά της στην άλλη άκρη του Ατλαντικού για να φτιάξουν από την αρχή της ζωής τους.
Μπορεί η ανεξάρτητη και αντιφατική Αντ-τόνια να είναι η πραγματική πρωταγωνίστρια του βιβλίου, εντούτοις η αθώα και εκθαμβωτική ματιά του Τζιμ είναι που πλέκει το ύφος της ιστορίας.
Τα «παιδιά» του Στίβεν Κινγκ
Ο μετρ του τρόμου Στίβεν Κινγκ έχει χρησιμοποιήσει αρκετές φορές ήρωες ή ηρωίδες σε πρώιμη ηλικία. Είναι φανερό πως ενδιαφέρεται έντονα για το πώς τα παιδιά μορφοποιούν μέσα τους έναν κόσμο που είναι βαμμένος με τα χρώματα του φόβου, της παραξενιάς και του αλλόκοτου.
Στο Παραμύθι που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος (μτφρ. Αντώνης Καλοκύρης) ο Κινγκ μας προσφέρει έναν ακόμη θαυμαστό μικρό ήρωα.
Εν προκειμένω τον μαθητή λυκείου Τσάρλι που κληρονόμησε τα κλειδιά για έναν παράλληλο κόσμο στον οποίο μαίνεται η μάχη ανάμεσα στο καλό και το κακό. Το βιβλίο γράφτηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όπως αποκάλυψε ο Στίβεν Κινγκ και ήταν η διέξοδός του για να ξαναβρεί τη χαρά. Ο Τσάρλι γίνεται ο καλός «ποιμένας» σε έναν κόσμο αφανέρωτο, αλλά υπαρκτό που υπάρχει μέσα μια αποθήκη σπιτιού. Εκεί βρίσκεται η μυστική πύλη που οδηγεί σ’ αυτόν τον κόσμο. Οσοι αισθάνονται οικεία με την επινοητική μαεστρία του Κινγκ μπορούν να υποθέσουν τι τους περιμένει διαβάζοντας αυτό το μυθιστόρημα.
Ενα κλασικό μυθιστόρημα ενηλικίωσης μας χάρισε πρόσφατα ο πολύ γνωστός Άγγλος συγγραφέας Ίαν ΜακΓιούαν. Τα Μαθήματα (μτφρ. Κατερίνα Σχινά, εκδ. Πατάκη) επαναφέρουν τον ΜακΓιούαν σε έναν δρόμο έμπλεης δημιουργίας.
Μας προσφέρει ένα χρονικό του 20ου αιώνα διαπερνώντας μέσα από πολιτικές και κοινωνικές συμπληγάδες. Ο ήρωάς του είναι ο Ρόλαντ Μπέινς, τον οποίο πρωτογνωρίζουμε ως μικρό μαθητή σε ένα οικοτροφείο και φτάνουμε ως το γέρμα της ζωής του.
Εντούτοις, είναι φανερό πως αυτό που έγινε τελικά βρίσκει την εξήγησή του στα γεγονότα που σημάδεψαν την παιδική του ηλικία. Οι σελίδες όπου ο Ρόλαντ είναι μικρός, μακριά από την οικογένειά του, ενταγμένος σε ένα περιοριστικό σχολικό περιβάλλον και με τα ερωτικά σκιρτήματα να δονούν το σώμα του, είναι λεπταίσθητες και άκρως αποκαλυπτικές. Η παράνομη και άκρως χειριστική σχέση που θα συνάψει με την καθηγήτρια που του κάνει πιάνο θα τον σημαδέψουν παντοτινά.
Στο μυθιστόρημα της Γιόκο Ογκάουα Η πορεία της Μίνα (μτφρ. Άννα Παπασταύρου, εκδ. Πατάκη) ο κόσμος ανοίγεται πυρετώδης, παράξενος και μυστηριώδης στην 12χρονη Τομόκο που αναγκάζεται να ζήσει σε μια έπαυλη που κάποτε φιλοξενούσε πολλά ζώα και τώρα ζουν οι θείοι της.
Μόλις έχει χάσει τον πατέρα της και η μητέρα της αναγκάζεται να μεταβεί στο Τόκιο, με τη μικρή να μείνει στην Ασίγια. Η Τομόκο θα συνδεθεί με την συνομήλικη ξαδέλφη της, Μίνα, και μαζί θα ανακαλύψουν τη μαγεία της λογοτεχνίας, τη θαλπωρή της φιλίας, αλλά και τον κατ’ επίφαση κόσμο μέσα στον οποίο ζουν οι ενήλικες.
Το ντεμπούτο της Κάθλιν Γκλάσκοου έγινε με το μυθιστόρημα Διαλυμένο κορίτσι (μτφρ. Άντζη Κουνάδη, μτφρ: Μεταίχμιο), το οποίο συζητήθηκε ιδιαιτέρως στα ξένα ΜΜΕ για την ειλικρίνεια και το ατρόμητο ύφος του.
Πρωταγωνίστρια είναι η έφηβη Σάρλοτ Ντέιβις που, λες και η μοίρα την έχει σημαδέψει από νωρίς, χάνει το ένα στήριγμα μετά το άλλο στη ζωή της. Ολες αυτές οι απώλειες δημιουργούν μέσα της μια κρούστα θλίψης. Μοιάζει σαν σπασμένο γυαλί που αναζητεί τη γαλήνη του. Κατά μια έννοια, όμως, όλο αυτό το κύμα πόνου την αναισθητοποιεί και την βοηθάει να ξαναβρεί το δρόμο της προς την ενηλικίωση.
Σκληρό και αρκούντως δραστικό είναι το μυθιστόρημα της Μιέκο Καβακάμι Ο παράδεισος (μτφρ. Κίκα Κραμβουσάνου, εκδ. Gutenberg). Πρόκειται για μια ιστορία, δύστυχως, σύγχρονη, καθώς αναφέρεται στον σχολικό εκφοβισμό που υφίσταται ένα 14χρονο αγόρι με στραβισμό.
Η ιστορία αναπτύσσεται στην Ιαπωνία του 1990 με το παιδί να υποβάλλεται σε καθημερινά μαρτύρια από τους συμμαθητές του. Το ίδιο όχι μόνο δεν αντιδράει ή δεν καταγγέλλει τα βασανιστήρια, αλλά εισέρχεται οικεία βουλήσει στο βασίλειο της σιωπής.
Η μόνη που στέκεται κοντά του είναι η Κοτζίμα, μια συμμαθήτριά του, που κι αυτή είναι συχνό θύμα ταπεινωτικών συμπεριφορών.
Νεαρή συγγραφέας που αφήνει πολλές υποσχέσεις για το μέλλον, ένας παράξενος τίτλος και μια ιστορία ανάμεσα σε δύο νεαρά κορίτσια που μέσα τους αρχίζει να ξυπνάει το ηφαίστειο της σεξουαλικής έλξης. Πρόκειται για το μυθιστόρημα της Άντρεα Αμπρέου Η κοιλιά του γαϊδάρου (μτφρ. Ασπασία Καμπύλη, εκδ. Carnivora).
Πρωταγωνίστρια είναι μια 10χρονη, κολλητή της αθυρόστομης και ατρόμητης Ισόρα που έχει αποφασίσει να ρουφήξει κάθε γεύση της ζωής. Η φιλία των δύο κοριτσιών θα είναι φλογερή και ανεξέλεγκτη. Η ιστορία διαδραματίζεται στις αρχές του αιώνα, στους πρόποδες του ηφαιστείου, κάτω απ’ τον γκρίζο ουρανό ενός ορεινού χωριού των Καναρίων. Ο διαχωρισμός ανάμεσα στους φτωχούς κατοίκους και τους πλούσιους τουρίστες είναι εμφανής. Τα δύο κορίτσια, όμως, έχουν αποφασίσει να ακολουθήσουν τις ορμές του και το ταξίδι τους μόλις έχει ξεκινήσει.
Η οξυδέρκεια της Κάρσον ΜακΚάλλερς
Λίγο παλαιότερη έκδοση, αλλά άκρως ενδεικτική για το πώς μια σπουδαία συγγραφέας μπορεί να διαχειριστεί έναν ανήλικο ήρωα. Πρόκειται για την Παράνυμφο της Κάρσον ΜακΚάλερς (μτφρ. Έφη Τσιρώνη, εκδ. Διόπτρα). Με θαυμαστή οξυδέρκεια και ενσυναίσθηση η ΜακΚάλερς μας εισάγει στον κόσμο της Φράνκι που ζει σε μια μικρή πόλη που την πυρώνει ένας αφόρητος καλοκαιρινός ήλιος.
Το αίσθημα της ανοικειότητας με τον κόσμο την βαραίνει, ώσπου η είδηση ότι ο αδελφός της, ο Τζάρβις, θα παντρευτεί, αλλάζει την καθημερινότητά της. Αρχίζει να αισθάνεται σημαντική, ότι έχει έναν σκοπό στη ζωή της. Ως τη στιγμή του γάμου που τα πάντα θα αλλάξουν και η απομάγευση θα την περιμένει για να της δείξει πως ο πραγματικός κόσμος δεν είναι τόσο εύπλαστος όσο εκείνος των ονείρων.
Από την ελληνική λογοτεχνία, ο Αλέξανδρος Στεφανίδης είχε γράψει το 2014 το Χάδι (εκδ. Εστία) που είχε λάβει το Ειδικό Κρατικό Βραβείο και τον Μάρτιο του 2023 το βιβλίο επανεκδόθηκε με προσθήκες.
Πρόκειται για δώδεκα διηγήματα όπου ο αφηγητής φέρνει στην επιφάνεια της μνήμης του σκηνές που έζησε ως παιδί, αλλά και ως έφηβος σε ορφανοτροφείο της Αθήνας. Το χάδι αυτό διατρέχει όλες τις ιστορίες. Είτε ως έλλειψη είτε ως κάτι που αναζητείται.
＊Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Μπλε ήλιος» (εκδ. Μεταίχμιο)
