«Η Μπάμπουσκα» της Ξένιας Καλογεροπούλου: Ένα χριστουγεννιάτικο παραμύθι για την καλοσύνη που κρύβουμε μέσα μας – Το βιβλίο και η παράσταση

«Μάρθα, Μάρθα», φέρεται να λέει ο Χριστός στο Ευαγγέλιο του Λουκά, «Μάρθα, Μάρθα, ασχολείσαι και αγωνιάς για τόσα πολλά πράγματα, ενώ ένα μόνο χρειάζεται. Αυτό διάλεξε και η Μαρία, και κανείς δεν πρόκειται να της το αφαιρέσει». Η Μάρθα, αδελφή του Λάζαρου, του αγαπημένου φίλου του Χριστού, ήταν αυτή που μεριμνούσε για τη νοικοκυροσύνη του σπιτιού, για να περιποιηθεί τους καλεσμένους, για το φαί και το νερό, για την κάλυψη των καθημερινών αναγκών. Δούλευε ασταμάτητα κάθε μέρα, ακόμα και όταν ήρθε ο αγαπημένος Δάσκαλος να τους επισκεφθεί. Αντιθέτως, η αδελφή της Μαρία ειδικά εκείνη τη μέρα δεν την ενδιέφεραν οι δουλειές του σπιτιού και οι υποχρεώσεις της καθημερινότητας… Καθόταν και άκουγε με προσοχή… Όλα τα υπόλοιπα, μετά από αυτό το επεισόδιο, όπως και τα πριν ανήκουν στη θεολογία.

Η πνευματικότητα έναντι της καθημερινής αλλοτρίωσης, ο χρόνος που αφιερώνει κάθε άνθρωπος στη ζωή του για να διαβάσει, να στοχαστεί, αλλά κυρίως να τολμήσει την ειλικρινή και αγαπητική επικοινωνία και συμβίωση με τους άλλους, αποτελεί κομβικό σημείο στη διερώτηση για τον αληθινό σκοπό της ζωής.

Η Μπάμπουσκα της Ξένιας Καλογεροπούλου απαιτεί από τον αναγνώστη, μικρό και μεγάλο, ενσυναίσθηση και κρίση. Το παραμύθι αποκαλύπτει σταδιακά τις σημασίες του.

Η Μπάμπουσκα, στο παραμύθι που έγραψε η Ξένια Καλογεροπούλου, είναι μια ηλικιωμένη χωρική. Νοικοκυρά, μεριμνώδης σαν τη Μάρθα της αποστολικής αφήγησης, μοναχική από άποψη, αυτάρκης. Αγαπάει την ρουτίνα της και δεν της αρέσουν οι εκπλήξεις που την ξεβολεύουν από την αγία καθημερινότητα. Όμως ένα πρωινό τρεις καθόλα σεβαστοί και κάπως εξωτικοί άντρες της χτυπούν την πόρτα. Δεν είναι άλλοι από τους τρεις Μάγους, που πηγαίνουν να συναντήσουν το νεογέννητο Βασιλιά του κόσμου, ακολουθώντας το πιο λαμπρό αστέρι στον ουρανό. Η Μπάμπουσκα τους φιλοξενεί και καλείται να επιλέξει, ίσως για το πιο σοβαρό θέμα σε όλη της τη ζωή: να πάει μαζί με τους μάγους ή να ξαναβυθιστεί στην ήσυχη και προβλέψιμη ζωή της; Όταν η Μπάμπουσκα τελικά αποφασίζει να ακολουθήσει την πορεία των μάγων για να τους προφτάσει, θα έρθει αντιμέτωπη με προκλήσεις και εκπλήξεις. Στο τέλος της διαδρομής τίποτα δεν φαίνεται αρχικά να έχει μεταβληθεί, αλλά ωστόσο όλα θα έχουν αλλάξει!

Η Καλογεροπούλου, έμπειρη συγγραφέας, δραματουργός, η προσωπικότητα που δούλεψε άοκνα, θέτοντας τις βάσεις για το θέατρο για παιδιά και εφήβους στην Ελλάδα, εισάγοντας την εγχώρια θεατρική παραγωγή σε μια δημιουργική, νέα εποχή, διαλέγει να αφηγηθεί την ιστορία της ηλικιωμένης κυρίας ελλειπτικά, χωρίς περιττή γλαφυρότητα˙δωρικά. Όλα τα στοιχεία για ένα παραμύθι που θα διαβαστεί πολλές φορές, βρίσκονται στις σελίδες του βιβλίου, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μάρτης.

Περιγραφή χαρακτήρων, η χρήση του κυριολεκτικού και μεταφορικού λόγου σε μελετημένη αναλογία, γλώσσα με εκλεπτυσμένη λιτότητα, ανατροπές, χαρακτήρες, και ένα αναπάντεχο τέλος που είναι μαζί και μια νέα αρχή, δομούν με ισορροπία ένα παραμύθι που εκκινεί από τη μεγάλη, ρωσική, αφηγηματική παράδοση και επανεγγράφεται στη δική μας συνθήκη.

Η εικονογράφηση της Αρτέμιδος Πρόβου ακολουθεί το απέριττο ύφος της συγγραφέα. Η χρήση των υδατοχρωμάτων, οι ψυχρές γκάμες που συνδιαλέγονται έξυπνα με θερμότερες χρωματικές νύξεις, η αμφιρρέπεια μεταξύ του επιμελώς ζωγραφισμένου και της ανοικτής ζωγραφικής χειρονομίας συντείνουν στην παραστασιακή λογική της χειμερινής, διάφανης σχεδόν ατμόσφαιρας του παραμυθιού.

Η Μπάμπουσκα της Ξένιας Καλογεροπούλου απαιτεί από τον αναγνώστη, μικρό και μεγάλο, ενσυναίσθηση και κρίση. Το παραμύθι αποκαλύπτει σταδιακά τις σημασίες του. Κάθε σελίδα μπορεί να είναι αφορμή για σκέψη, γιατί η συγγραφέας δεν μεταχειρίζεται το συναίσθημα εξωστρεφώς, ούτε δίνει στον αναγνώστη έτοιμες λύσεις και βολικά μοτίβα. Τον οδηγεί με αγάπη και προσοχή, ώστε να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα, να νιώσει με το δικό του τρόπο, να φανταστεί την ιστορία και να την οικειοποιηθεί μοναδικά.

Ανακαλύπτει κανείς την αλήθεια της Μπάμπουσκα όπως με τον τρόπο που παίζει το ομώνυμο παιχνίδι: Ανοίγεις και ξανα-ανοίγεις τις μικρές κούκλες, μέχρι να εμφανιστεί η τελευταία, συμπαγής, καταληκτική, μοναδική. Αλλά μέχρι τότε, μέσα από το παιχνίδι της αναμονής και της αποκάλυψης στην ιστορία, αναμετριέσαι, έστω και χωρίς να το καταλαβαίνεις, με τις δικές σου προσδοκίες, τα όνειρα, το βαθμό καλοσύνης που κρύβει κάθε απόφαση και καθορίζει τις πράξεις.

«Η Μπάμπουσκα» της Ξένιας Καλογεροπούλου στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, στη λογική ενός θεάτρου τσέπης

Με το παραμύθι και τις εικόνες του ως πρώτη ύλη, αλλά και την πολυετή εμπειρία της στη δημιουργική παρουσίαση σπάνιων και παράδοξων παραμυθιών από σκηνής, η Αγγελική Φράγκου αναλαμβάνει να αφηγηθεί, στην παράσταση που ανεβαίνει από το θέατρο Ρετρό στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, την περιπέτεια της Μπάμπουσκας. Η σκηνοθεσία είναι της Βάλιας Παπακωνσταντίνου και η δραματουργική επεξεργασία έγινε σε συνεργασία των Παπακωνσταντίνου και Φράγκου. Αξίζει να αναφερθεί επίσης το όνομα της Αλεξάνδρας Λιακοπούλου που ως σύμβουλος ρεπερτορίου έχει αποδείξει χρόνια τώρα τη σημαντική συμβολή της στις επιλογές έργων.

με την επινόηση να μπαινοβγαίνει στο ρόλο και να παίζει με το μηχανισμό του θεάτρου μέσα στο θέατρο, δίνεται ο χρόνος στα παιδιά να κατανοήσουν τα επίπεδα της ιστορίας

Η Φράγκου υποδύεται τη Μπάμπουσκα, έχοντας κατανοήσει τόσο το χαρακτήρα όσο και την εσωστρεφή εκφραστικότητα του κεντρικού χαρακτήρα. Με μελετημένες κινήσεις, η ηθοποιός εστιάζει σε εκφραστικές λεπτομέρειες της Μπάμπουσκας, ενώ με την επινόηση να μπαινοβγαίνει στο ρόλο και να παίζει με το μηχανισμό του θεάτρου μέσα στο θέατρο, δίνεται ο χρόνος στα παιδιά να κατανοήσουν τα επίπεδα της ιστορίας, αλλά και να συμμετέχουν ουσιαστικά.

Η μαλακή, δουλεμένη φωνή της Φράγκου προσδίδει στο παραμύθι την αφηγηματική ζεστασιά που χρειάζεται. Συνοδοιπόρος της είναι ο νέος ηθοποιός Πάνος Κότσογλου, ο οποίος αναλαμβάνει το ρόλο του αφηγητή, του μουσικού, των μάγων και άλλων χαρακτήρων που εμφανίζονται στην ιστορία και βαθμιαία εξελίσσεται υποκριτικά μέσω αυτών.

Τα σκηνικά που επιμελείται η Βάλια Παπακωνσταντίνου είναι ευέλικτα, σε μικρή κλίμακα, μπορούν να συνοδεύουν τους ηθοποιούς σε εναλλακτικούς χώρους παράστασης. Ζωγραφισμένα σαν σελίδες παραμυθιού και με τα απαραίτητα σκηνικά αντικείμενα-σημεία για την ιστορία, εξυπηρετούν τις ανάγκες της παράστασης, ακολουθώντας τη λογική ενός θεάτρου τσέπης. 

Η παράσταση ανεβαίνει στη μεγάλη επιβλητική αίθουσα του πάνω ορόφου του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά, που άλλοτε ήταν και χώρος δεξιώσεων. Ο διάκοσμος ωστόσο δεν «καταπίνει» την παράσταση. Αντιθέτως είναι ένα σκηνικό μέσα στο οποίο η ιστορία της Μπάμπουσκας φιλοξενείται και μπορεί να ανοίξει διάλογο μεταξύ του παριστώμενου και του πραγματικού χώρου. Σημειακά έχει επιλεγεί η διηγηματική διαφοροποίηση από το αρχικό κείμενο, ώστε να βοηθήσει και τα μικρότερα παιδιά να κατανοήσουν το σκηνικό αφήγημα. Το θεατροπαιδαγωγικό σκέλος μετά την παράσταση, με έμφαση στη ζωγραφική, είναι μια δράση που βοηθάει τα παιδιά να συνομιλήσουν με το θεατρικό γεγονός αναστοχαστικά.

*Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΡΑΠΤΟΥ είναι θεατρολόγος – εκπαιδευτικός και κριτικός θεάτρου.