«Εφευρίσκοντας τον έρωτα ξανά: Πώς η πατριαρχία σαμποτάρει τις ετεροφυλοφιλικές σχέσεις» της Μόνα Σολέ (κριτική) – Ερωτικοποιήστε την ισότητα, όχι τη βία!

Το δοκίμιο της Μονά Σολέ Εφευρίσκοντας τον έρωτα ξανά: Πώς η πατριαρχία σαμποτάρει τις ετεροφυλοφιλικές σχέσεις (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Στερέωμα) διερευνά τις δομές της έμφυλης κυριαρχίας στο ερωτικό πεδίο – συγκεκριμένα στο χώρο της «βαθιάς ετεροφυλοφιλίας». Το βιβλίο, που τιμήθηκε πέρυσι με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Δοκιμίου, κυκλοφόρησε φέτος στη χώρα μας στην εξαιρετική μετάφραση του Γιώργου Καράμπελα. Η Γαλλοελβετίδα δημοσιογράφος [1] (αρχισυντάκτρια της Monde diplomatique και αρθρογράφος στο φεμινιστικό περιοδικό La Déferlante) το παρουσίασε τον Ιούνιο στο πλαίσιο του 2ου Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων.

Με στόχο να χαρτογραφήσει έμφυλες ανισότητες αποκαλύπτοντας την αυθαίρετη φύση των αναπαραστάσεων, εν προκειμένω της θηλυκότητας, που εγκλωβίζουν τα φύλα σε σεξιστικά σχήματα, εστιάζει στην ερωτικοποίηση της βίας, ορατής ή λανθάνουσας. Η φύσει τρωτή ερωτική σχέση, ως σύνολο πράξεων, στα σύγχρονα συμφραζόμενα υπόκειται συχνά στο πλέγμα του συντηρητισμού, της συμβατικότητας, της αποστασιοποίησης, της συνεξάρτησης. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στα αποικιοκρατικά ίχνη («διπλή θηλυκοποίηση» των Ασιατισσών). Ό,τι μπορεί να ερμηνευτεί ως ατομική περίπτωση ναρκισσισμού ή «άκαμπτη αρρενωπότητα» (πόσες ώρες αναλύσεων με τις φίλες και ομοφυλόφιλους φίλους μας!) ριζώνει στην αγωγή της πατριαρχίας.

Οι ανεξάρτητες, οι άτεκνες και οι ηλικιωμένες στιγματίζονται, ανυπότακτες που πρέπει να πειθαρχηθούν.

Ανδρικό βλέμμα (male gaze), mansplaining, σιωπή που ασκεί κριτική και εξουσία: ο άντρας-φορέας του λόγου. Ανάσχεση ομιλίας, προτεραιότητα στα δικά του συναισθήματα (himpathy, σ. 156), συρρίκνωση των δικών της: η γυναίκα, διχοτομημένη ανάμεσα στην ανάγκη για πλήρη έκφραση της εαυτής της και στην ερωτική εκπλήρωση με τους συγκεκριμένους όρους, επιθυμώντας να είναι επιθυμητή, θυσιάζει κομμάτια της που ίσως δεν είναι τόσο αποδεκτά, για να ανταποκριθεί σε προσδοκίες. Η συγγραφέας θεωρεί ότι προέχουν η επίγνωση αυτής της αλλοτριωτικής διαδικασίας και η διεκδίκηση της αυτονομίας –η γυναίκα ως ερωτικό υποκείμενο–, στην κατεύθυνση του επαναπροσδιορισμού της ανθρώπινης σχέσης. Χρειάζεται, με άλλα λόγια, να ερωτικοποιηθεί η ισότητα, κατά το παλιότερο φεμινιστικό σύνθημα (σ. 97), να απελευθερωθούν οι επιθυμίες και οι φαντασιώσεις: μια διαρκής εσωτερική επανάσταση.

Η Μόνα Σολέ είναι δημοσιογράφος και δοκιμιογράφος. Άλλα βιβλία της: Sorcières. La puissance invaincue des femmes (2018), Chez soi. Une odyssée de l’espace domestique (2015) και Beauté fatale. Les nouveaux visages d’une aliénation feminine (2012). Μεταφράζεται στα ελληνικά για πρώτη φορά. Το βιβλίο της Εφευρίσκοντας τον έρωτα ξανά: Πώς η πατριαρχία σαμποτάρει τις ετεροφυλοφιλικές σχέσεις απέσπασε το Ευρωπαϊκό Βραβείο Δοκιμίου 2022.

Και σε άλλα δοκίμιά της (τα οποία αξίζει να μεταφραστούν στη γλώσσα μας) [2], με πυρήνα τη γυναικεία εμπειρία, η Σολέ διερευνά τα σημεία τομής του ιδιωτικού χώρου (π.χ. κατοικία) και της δημόσιας σφαίρας, τη δύναμη του ρεαλισμού και την πυξίδα της φαντασίας. Στη γραμμή που χάραξε με την ανάλυσή της η Σίλβια Φεντερίτσι συσχετίζοντας την υποταγή των γυναικών με την εγκαθίδρυση του καπιταλιστικού συστήματος, την αποικιοκρατία και την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, στο βιβλίο της Μάγισσες: η ανίκητη δύναμη των γυναικών (Sorcières: La puissance invaincue des femmes, 2018) επικεντρώνεται σε απεικονίσεις της μάγισσας, επικίνδυνης γυναικείας μορφής –και φιγούρας φεμινιστικής μαχητικότητας– στο συλλογικό φαντασιακό (μεταξύ αυτών και στην παπαδιαμαντική Φόνισσα). Οι ανεξάρτητες, οι άτεκνες και οι ηλικιωμένες στιγματίζονται, ανυπότακτες που πρέπει να πειθαρχηθούν.

Στο πιο πρόσφατο βιβλίο της Από εικόνες και δροσερό νερό: ευρήματα, θησαυροί και φυλαχτά (D’images et d’eau fraîche: Trouvailles, trésors et talismans, 2022) ασχολείται με τις κοινότητες διαμοιρασμού εικόνων (κυρίως φωτογραφιών και ζωγραφικής) που δραστηριοποιούνται σε δίκτυα (Instagram, Tumblr, Flickr, Pinterest). Ως μέλος εδώ και πολλά χρόνια μιας τέτοιας ομάδας, επισημαίνει ότι το αρχείο που συγκροτείται λειτουργεί ταυτόχρονα ως ημερολόγιο και αυτοπορτέτο (απεικονίζοντας εκδοχές του εαυτού). Οι συλλογές, υπεράσπιση της ομορφιάς, εστία χαράς και οδός επιστροφής στην εφηβεία, συμβάλλουν στην «ανανέωση του κόσμου», όπως υποστήριζε ο Βάλτερ Μπένγιαμιν.

Συλλέγοντας και λέξεις από ένα ευρύ αναγνωστικό φάσμα (φιλοσοφία, τέχνη, επιστήμη, επικαιρότητα, ποπ κουλτούρα…) και συνθέτοντάς τες συνεκτικά με προσωπικές εμπειρίες και χιουμοριστικό ύφος, η Σολέ μάς καλεί να αναστοχαστούμε τις σχέσεις εξουσίας ως πηγές του φόβου, στο πλαίσιο προσωπικής και συλλογικής ενδυνάμωσης. Με τις αντηχήσεις από το έργο άλλων γραφουσών να υπογραμμίζουν την ένταξή της σε δίκτυο γυναικείας αδελφοσύνης, όπως έχει δηλώσει η ίδια σε συνεντεύξεις της, τα κείμενά της κάποτε μοιάζουν με δημοσίευση ενδοσκόπησης. Ενός αέναου διαλόγου που αναζωογονείται αμφίδρομα από τον έρωτα και τη γραφή, εύθραυστα θαύματα στα χωρικά ύδατα του μυστηρίου: «Και το γράψιμο επίσης, που σε πάει πάντα λιγάκι αλλού από εκεί που νόμιζες ότι πας, που κάνει ν’ αναφανεί κάτω απ’ τα δάχτυλά σου ένα αναπάντεχο υφαντό, μ’ έμαθε ότι κακώς φοβόμαστε μήπως στερέψουν οι εσωτερικές πηγές, είτε μιλάμε για μια μοναχική δημιουργική διαδικασία είτε για έναν ερωτικό και σεξουαλικό διάλογο» (σ. 61).

＊ Η ΙΩΑΝΝΑ ΣΠΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ είναι φιλόλογος.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Το ιστολόγιό της: https://www.la-meridienne.info/
[2] Η τυραννία της πραγματικότητας (La tyrannie de la réalité, 2004), Μοιραία ομορφιά. Τα νέα πρόσωπα της γυναικείας αλλοτρίωσης (Beauté fatale. Les nouveaux visages d’une aliénation féminine, 2012), Στο σπίτι: μια οδύσσεια του οικιακού χώρου (Chez soi: Une odyssée de l’espace domestique, 2015).