7+1 βιβλία για να γνωρίσουν τα παιδιά τον κόσμο της τέχνης

Ο Αϊνστάιν ήταν απολύτως πεπεισμένος πως πάντα οι σπουδαιότεροι επιστήμονες είναι συγχρόνως και καλλιτέχνες. Νεύτωνας, Γαλιλαίος, Ντα Βίντσι, ο ίδιος ο Αϊνστάιν και τόσοι άλλοι διάσημοι επιστήμονες έχουν καταργήσει αιώνες τώρα το ψευδοδίλημμα «επιστήμη ή τέχνη», καταδεικνύοντας ότι η σκέψη συμπορεύεται με τη φαντασία, η επινοητικότητα με το απροσδόκητο και εντέλει η έμπνευση αρδεύει από την τέχνη και την ευφυία, καθώς στην ουσία τίποτα δε μπορεί να διαχωρίσει τις επικράτειες του πνεύματος.

Η τέχνη είναι για τα παιδιά σπουδαίο σχολείο. Είναι παρηγοριά και καταφυγή. Είναι η κινητήριος δύναμη της σκέψης και η εύφορη συνθήκη για την ανάπτυξη της φαντασίας και των συναισθημάτων.

Κόντρα λοιπόν στις «καθ’ημάς» εδραιωμένες, κοινότοπες και ανέμπνευστες εκπαιδευτικές πολιτικές που συρρικνώνουν την καλλιτεχνική εκπαίδευση προς όφελος των «θετικών» μαθημάτων, τα σύγχρονα εκπαιδευτικά πρωτόκολλα διεθνώς προάγουν τη σύμπλεξη των επιστημών και των τεχνών στο πλαίσιο της παραγωγικής, ολιστικής μάθησης. Δε χρειάζεται «να ανακαλύψουμε ξανά τον τροχό». Η τέχνη είναι για τα παιδιά σπουδαίο σχολείο. Είναι παρηγοριά και καταφυγή. Είναι η κινητήριος δύναμη της σκέψης και η εύφορη συνθήκη για την ανάπτυξη της φαντασίας και των συναισθημάτων.

Στις βιβλιοπροτάσεις που ακολουθούν η τέχνη σε διάφορες μορφές βρίσκεται στο επίκεντρο της περιπέτειας. Βιβλία με δυνατή πλοκή και με όχημα το καλλιτεχνικό διακύβευμα θα ταξιδέψουν τους μικρούς αλλά και τους μεγαλύτερους αναγνώστες σε κόσμους και καταστάσεις με ένταση, ανατροπές, συναισθηματικό πλούτο και πάνω από όλα θα κάνουν τα παιδιά να αγαπήσουν τη δημιουργική έκφραση και να δοκιμάσουν τις δικές τους καλλιτεχνικές ικανότητες και δυνατότητες.

Γνήσια περιπέτεια με όπλα το χρώμα και το μολύβι του σχεδίου

Το μαγικό μολύβι του Κοντέ φτιάχνει μυστικά περάσματα και απίθανα αντικείμενα. Τρία αδέλφια προεξάρχουσας της μικρής ζωγράφου Πίνατ Τζόουνς και μαζί οι φίλοι τους, ταξιδεύουν στο χώρο και το χρόνο για να αντιμετωπίσουν το μεγάλο εχθρό της καλλιτεχνικής έμπνευσης, τον κύριο Λευκό. Περιπλανιόνται σε διάσημα μουσεία ανά τον κόσμο με πολλές αναφορές σε έργα ζωγραφικής που αποτελούν κρίσιμα κλειδιά στην πλοκή της ιστορίας. Γκαλερί, θέατρα, εργαστήρια καλλιτεχνών, εμβληματικά κτήρια που βρίσκονται σε διάσημες πόλεις του κόσμου όπως το Λονδίνο, το Παρίσι, η Νέα Υόρκη και αποτελούν τόπους έντονης δράσης στην εξέλιξη της ιστορίας.

Ο τόπος που ονομάζεται Χρώμα και η Πηγή της Έμπνευσης, τα περάσματα μεταξύ των διαστάσεων του πραγματικού, η αναζήτηση του χαμένου καλλιτέχνη-πατέρα, οι μάχες για τη διάσωση της τέχνης και της φαντασίας, αλλά και η έμφαση στη δύναμη της φιλίας, της συνεργασίας, της αγάπης και της εμπιστοσύνης, όλα μαζί θα κρατήσουν αμείωτο το ενδιαφέρον των αναγνωστών μέχρι το τέλος του βιβλίου, αλλά όχι και το τέλος της περιπέτειας, καθώς όλα μένουν ανοιχτά μέχρι την επόμενη αναμέτρηση των υπερασπιστών της τέχνης με τους εχθρούς της, των αγωνιστών της έμπνευσης εναντίον των οπαδών της στεγνής καθημερινότητας.

Ο Rob Biddulph με τη διττή ιδιότητα του συγγραφέα και εικονογράφου, βρίσκεται πίσω από το βιβλίο Η Πίνατ Τζόουνς και τα δώδεκα περάσματα, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος σε μετάφραση Μάνου Μπονάνου. Πρόκειται για το δεύτερο βιβλίο της σειράς που ξεκίνησε με το Η Πίνατ Τζόουνς και η Εικονογραφημένη Πόλη. Ο Biddulph, ο οποίος είναι και ο καλλιτεχνικός διευθυντής του φημισμένου περιοδικού Observer, δομεί μια πολυεπίπεδη ιστορία όπου η γνώση, η επιστήμη και η τέχνη συνοδοιπορούν και αντιστέκονται σθεναρά στην αφόρητη κηδεμονία της «κανονικότητας», με πρωταγωνιστές τα παιδιά.

Απευθύνεται σε παιδιά με ανησυχίες και όρεξη για περιπετειώδη μάθηση.

Το βιβλίο συνοδεύεται στο τέλος με χρήσιμο, συνοπτικό Γλωσσάρι στο οποίο παρατίθενται πληροφορίες για έργα τέχνης, καλλιτέχνες, επιστήμονες, συγγραφείς και φημισμένους τόπους. Απευθύνεται σε παιδιά από 9 ετών με ανησυχίες και όρεξη για περιπετειώδη μάθηση.

Εφηβικές ανησυχίες και ανατρεπτική τέχνη στο σχολείο

Ο Όλαφ Φαλάφελ είναι συγγραφέας, εικονογράφος και stand-up κωμικός, με δικό του κανάλι στο ΥouTube, το Art Club, όπου παραδίδει με ευφάνταστο και ελκυστικό τρόπο μαθήματα Ζωγραφικής και Ιστορίας της Τέχνης για παιδιά. Ο Φαλάφελ γράφει ένα βιβλίο για την έφηβη Τρίξι Πικλ, την μαθήτρια του λυκείου Γουόρμγουντ κάπου στα προάστια του Λονδίνου.

Η Τρίξι έχει ταλέντο στη ζωγραφική, είναι πολύ πνευματώδης και συγχρόνως πρόκειται για ένα παιδί που σκέφτεται αντισυμβατικά, αλλά και παραγωγικά. Η «λοξή» ματιά που διαθέτει στα καθημερινά προβλήματα και τις προκλήσεις μέσα και έξω από το σχολείο, καθώς και η επίσκεψη σε μια ιδιαίτερη έκθεση τέχνης, οδηγούν την Τρίξι να αναλάβει δράση. Η επινοητική μαθήτρια μεταμορφώνεται σε Τρίξι Πικλ: Η τιμωρός της τέχνης (μτφρ. Άγγελος Αγγελίδης, εκδ. Μεταίχμιο). Επιδίδεται στη δημιουργία έργων τέχνης με κοινωνική ευαισθησία, με τα οποία αφενός εξελίσσεται καλλιτεχνικά, αφετέρου σχολιάζει και επιθυμεί να διορθώσει τα κακώς κείμενα της σχολικής ζωής.

Με όχημα τις καθημερινές περιπέτειες της εκκολαπτόμενης καλλιτέχνιδας και τολμηρής Τρίξι, ο Φαλάφελ δεν γράφει απλώς ένα βιβλίο για παιδιά με κέντρο τη ζωγραφική και τις εφηβικές ανησυχίες. Εισάγει τα παιδιά στην ενεργητική και συνδυαστική μάθηση, μέσα από μια δροσερή και χιουμοριστική ιστορία που λειτουργεί και ως εγχειρίδιο τέχνης, δομημένο με τη μικτή τεχνική του λόγου και του κόμικ. Στέκεται κριτικά απέναντι στον ακαδημαϊσμό με τον οποίο συχνά αντιμετωπίζουμε τα καλλιτεχνικά θέματα, ενώ εστιάζει στην ανάγκη των παιδιών αφενός να κοινωνικοποιηθούν και να μάθουν αφετέρου να βρουν μέσα από την τέχνη τη χαρά της δημιουργίας. Ο Φαλάφελ ενθέτει πληροφορίες για καλλιτεχνικά κινήματα και τους εκφραστές τους, ατελώνιστα. Συνυπάρχουν, για παράδειγμα, οι καλλιτέχνες του δρόμου και της trash art με τον Βαν Γκονγκ, τον Πικάσο και το Λεονάρντο ντα Βίντσι.

Η αλληλουχία επεισοδίων από την ταραχώδη σχολική ζωή της Τρίξι εμπλουτίζεται με στοιχεία ιστορίας της τέχνης σε ένα πρωτότυπο σενάριο (με λέξεις και εικόνες), όπου ανάγνωση, διασκέδαση και μάθηση συμπλέκονται πρωτότυπα. Διαβάζεται απνευστί και οι αναγνώστες θα περιμένουν οπωσδήποτε με ανυπομονησία να διαβάσουν και τη συνέχεια των καλλιτεχνικών περιπετειών της Τρίξι Πικλ.

Μια ιστορία φιλίας και ζωγραφικής στις όχθες του Σηκουάνα

Ο ποντικός και η Μαντάμ Λι της Έφης Σακκά (εκδόσεις Key Books) είναι μια ιστορία φιλίας με κέντρο τη ζωγραφική, μεταξύ της ζωγράφου Μαντάμ Λι και ενός χαριτωμένου ποντικού, που διαδραματίζεται στο Παρίσι.

Γραμμένο με ομοιοκαταληξία, το βιβλίο προσεγγίζει τη ζωγραφική και τη φιλία τρυφερά, παιχνιδιάρικα και με δόσεις χιούμορ.

Το βιβλίο εικονογραφείται από την Κατερίνα Σωτηροπούλου, η οποία αναλαμβάνει να ξεκλειδώσει το κείμενο σε εικόνες που έχουν έντονη τη θεατρικότητα, χρησιμοποιώντας μικτή τεχνική.

Οι μικροί αναγνώστες (από 3 ετών) θα μαγευτούν από το εικονογραφικό πλούτο και οι μεγαλύτεροι (πρώτες τάξεις του δημοτικού), που μπορούν να διαβάσουν και μόνοι τους, θα διασκεδάσουν με τις περιπέτειες του παριζιάνου ποντικού και της ζωγράφου Λι.

Το αινιγματικό χαμόγελο της Λίζας

Τι κοινό έχουν ο Βερμέερ, ο Πικάσο, ο Γουόρχολ, η Κάλο, ο Μιρό, ο Πόλοκ και ο Ντα Βίντσι; Στην πρωτότυπη ιστορία της Χριστίνας Ανδρέου, Η Λίζα και οι επτά ζωγράφοι (εκδόσεις Καλειδοσκόπιο), η αγέλαστη πριγκίπισσα Λίζα, με το ανύπαρκτο χαμόγελο και την απίθανη συλλογή από πορτρέτα, είναι ο καημός του βασιλιά, πατέρα της. Ποιος ζωγράφος άραγε θα μπορούσε να την κάνει να γελάσει και να μνημειώσει ζωγραφικά το χαμόγελό της;

Η Ανδρέου επινοεί ένα ταξίδι στον χώρο και τον χρόνο, βάζοντας επτά διάσημους ζωγράφους να διαγωνιστούν για το χαμόγελο της Λίζας.

Στο βιβλίο συνεκφέρονται με συνθετική πρωτοτυπία, ζητήματα τέχνης και ζωγραφικών τεχνοτροπιών, οι χαρακτήρες των ζωγράφων και η Μόνα Λίζα. Με ύφος ζωηρό, παιγνιώδες, σαν θεατρικό σενάριο, η συγγραφέας στήνει μια ιστορία που δε δεσμεύεται από χωροχρονικές ταξινομήσεις και με μεταμοντέρνα προσέγγιση πηγαίνει κατευθείαν στην καρδιά του ζητήματος: Η τέχνη που κάνει τους αποδέκτες της να συγκινηθούν δεν γνωρίζει όρια και τεχνοτροπίες. Αρκεί όμως να μη στερείται ενσυναίσθησης και δομής. Η Μόνα Λίζα θα χαμογελάσει στο τέλος της περιπέτειας αμυδρά, ενώ οι αναγνώστες, μικροί και μεγάλοι, θα απολαύσουν μέχρι την τελευταία σελίδα το ασυνήθιστο ταξίδι στη ζωγραφική και στα αφηγηματικά δρώμενα.

Η εικονογράφηση της Μάριας Μπαχά ξεκλειδώνει το κείμενο και δομεί ακόμα ένα επίπεδο ανάγνωσης. Η χρήση της τέμπερας, της ακουαρέλας, των μελανιών, του σχεδίου εντείνουν τη θεατρικότητα που διαπνέει το βιβλίο από την αρχή μέχρι το τέλος.

Η έκδοση ολοκληρώνεται με παράρτημα στο οποίο παρουσιάζονται περιεκτικά οι επτά ζωγράφοι της ιστορίας.

Η Λίζα και οι επτά ζωγράφοι μπορεί να αποτελέσει πρώτη ύλη για πρωτότυπες προσεγγίσεις της αισθητικής και θεατρικής αγωγής στις πρώτες τάξεις του δημοτικού.

Εισαγωγή στην τέχνη της μουσικής: Νότες, όνειρα, πειραματισμοί

Η Σάντρα λατρεύει την τέχνη της μουσικής. Πειραματίζεται με διάφορα αυτοσχέδια μουσικά όργανα που κατασκευάζει η ίδια, αφού έχει πέσει στα χέρια της ένα βιβλίο για μουσικά όργανα, το οποίο διαβάζει μανιωδώς. Με παράταιρα υλικά φτιάχνει προσομοιώσεις βιολιού, κλαρινέτου, κόρνου αλλά και γιουκαλίλι και φυσικά ντραμς. Η μικρή μουσικός πειραματίζεται, η ακόμη μικρότερη αδερφή της ενθουσιάζεται και συνοδεύει με χορευτικά, οι γονείς υπομένουν και… οι γείτονες χτυπούν απελπισμένοι το κουδούνι εκλιπαρώντας για λίγη ησυχία…

Ο Θοδωρής Παπαϊωάννου στο Ούτε νότα (εικονογράφηση Βασίλης Σελιμάς, εκδόσεις Ίκαρος), παρουσιάζει τη μικρή Σάντρα που έχει ένα όνειρο: να παίξει μουσική. Δεν ξέρει από την αρχή ποιο όργανο θα εκφράσει τον μουσικό της χαρακτήρα καλύτερα. Αυτό που ξέρει όμως είναι ότι μέσα από τη μουσική ζει και ονειρεύεται. Θέλει να γεμίσει νότες όλο το σπίτι, την πολυκατοικία, τη γειτονιά.

Το βιβλίο (για μικρούς αναγνώστες από 5 ετών) εισάγει τα παιδιά στον κόσμο της μουσικής, προτρέποντάς τα να πειραματιστούν, να δοκιμάσουν, να χαρούν, χωρίς οπωσδήποτε να μπουν στα καλούπια της οργανωμένης μάθησης. Η μάθηση θα έρθει όταν η καρδιά σκιρτήσει. Όταν το παιδί ανακαλύψει τι του αρέσει, τότε θα δεσμευθεί στην απαιτητική μουσική σπουδή.

Ο Παπαϊωάννου εστιάζοντας στην ουσία της μουσικής εμπειρίας, που έχει έντονα σωματική, βιωματική διάσταση, ανοίγει το δρόμο για τον κόσμο της μουσικής στους μικρούς αναγνώστες.

Καθαρός λόγος, ευαίσθητη γραφή, υφέρπον χιούμορ συνεπικουρούνται από την εικονογράφηση του Βασίλη Σελιμά, που «θεατροποιεί» την αφήγηση και αναδεικνύει την παραστασιακή διάσταση των μουσικών πειραματισμών που φιλοξενούνται στο βιβλίο.

Δύο βιβλία που εισάγουν τα παιδιά στη σκέψη ότι «η τέχνη είναι ένα ψέμα που μας φέρνει πιο κοντά στην αλήθεια»

Η Σοφία Δάρτζαλη με αγάπη για την τέχνη και πίστη στη σκέψη του Πικάσο ότι η τέχνη είναι ένα ψέμα που μας φέρνει πιο κοντά στην αλήθεια, έγραψε ένα πρωτότυπο, ανοιχτό σε πολλές αναγνώσεις και αισιόδοξο βιβλίο για τα παιδιά.

Τίτλος του, Μα πού πήγαν όλοι; (εκδ. Μεταίχμιο). Με αφετηρία έργα τέχνης, δημιουργεί ένα πλούσιο και ευφάνταστο σύμπαν από εικόνες ενώ δίνει ζωντάνια και νεύρο στον Πέδρο, τον μικρό ήρωά της, ένα αγόρι από την Ισπανία που ζει για πάντα έχοντας παρέα μία χήνα μέσα σε έναν πίνακα, όπως τον αποτύπωσε ο Ισπανός ζωγράφος του.

Τις εικόνες του βιβλίου έχει ζωγραφίσει ο εικονογράφος Βασίλης Κουτσογιάννης, που έχει ένα αξιοσημείωτο εικονογραφικό έργο και παρουσιάζει εδώ μια εμπνευσμένη δουλειά.

Στο τέλος του βιβλίου, το ευρετήριο έργων αλλά και η ματιά στο εργαστήρι του δημιουργού λειτουργούν ως ακόμη ένα έναυσμα για ανακαλύψεις και περιηγήσεις σε μουσεία και χώρους καλλιτεχνικής δημιουργίας ενώ ταυτόχρονα ανοίγει την όρεξη για δημιουργία από τα ίδια τα παιδιά.

Ακόμη μια πρόταση που φέρνει τα παιδιά πιο κοντά στην τέχνη είναι το πιο πρόσφατο βιβλίο της Μαρίας Ανδρικοπούλου που κυκλοφόρησε τον προηγούμενο μήνα με τίτλο Το χρώμα του καλοκαιριού (εκδ. Υδροπλάνο) και συστήνει στα παιδιά το έργο του σημαντικόυ Έλληνα ζωγράφου του 20ου αιώνα Νικόλαου Λύτρα (1883-1927) στο έργο του οποίου τα παιδιά είχαν ξεχωριστή θέση.

Με φόντο ένα καλοκαιρινό κυκλαδίτικο τοπίο, σαν πίνακας ζωγραφικής, ένα κορίτσι, παρέα με το παιδί με Το ψάθινο καπέλο (1925, Νικόλαος Λύτρας, Εθνική Πινακοθήκη), θα ζήσουν με έναν απροσδόκητο τρόπο την προσπάθεια αναζήτησης της έμπνευσης ενός ζωγράφου για τη δημιουργία του έργου του.

Σ’ αυτήν την ιστορία, το φως των χρωμάτων και η θέρμη του καλοκαιριού αποφασίζουν τι είναι όνειρο και τι πραγματικότητα.

Εκτός από τον πίνακα Το ψάθινο καπέλο, και άλλα έργα του είναι «κρυμμένα» μέσα στην ιστορία περιμένοντας τα παιδιά να τα ανακαλύψουν. Και σε αυτή την καλοκαιρινή ιστορία την εικονογράφηση υπογράφει ο Βασίλης Κουτσογιάννης.

Ένας συγκεντρωτικός οδηγός περιήγησης στην τέχνη ανά τους αιώνες

Τέλος, ένας πλήρης οδηγός περιήγησης στην τέχνη που υπογράφεται από την έμπειρη Βρετανίδα συγγραφέα βιβλίων τέχνης Σούζι Χοτζ.

Τίτλος του βιβλίου που κυκλοφορεί στη σειρά «Μαθαίνω τα πάντα» των εκδόσεων Διόπτρα, Τέχνη – Από τις προϊστορικές βρχυγραφίες και την Αναγέννηση στον ιμπρεσιονισμό και τον κυβισμό (μτφρ. Τατιάνα Γαλάτουλα, εικονογράφηση Wesley Robins).

Οι αναγνώστες ηλικίας 9 ετών και άνω αντιλαμβάνονται ότι οι καλλιτέχνες δημιουργούν έργα τέχνης για να εκφράζουν τα πιστεύω και συναισθήματά τους, αλλά και μέσα από αυτά προσπαθούν να κατανοήσουν τον κόσμο.

Μέσα από αυτόν τον περιεκτικό, συγκεντρωτικό οδηγό, τα παιδιά ανακαλύπτουν τα γλυπτά της αρχαιότητας, τα βυζαντινά ψηφιδωτά, τους ζωγράφους της Αναγέννησης και μαθαίνουν τα πάντα για τη μοντέρνα τέχνη.

Παράλληλα, εισάγονται στον τρόπο της ζωγραφικής μεγάλων καλλιτεχνών όπως ο Ελ Γκρέκο και μαθαίνουν τι σημαίνει ροκοκό, κιαρόσκουρο και άλλες τεχνοτροπίες μέσα από συναρπαστικές αποστολές.

* Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΡΑΠΤΟΥ είναι θεατρολόγος-εκπαιδευτικός και κριτικός θεάτρου.