Οι άνθρωποι είμαστε κοινωνικά όντα και έχουμε έμφυτη την ανάγκη του «ανήκειν». Μέσω των άλλων ανθρώπων καλύπτουμε τις βιολογικές, ψυχολογικές και κοινωνικές μας ανάγκες και παράλληλα οι άλλοι αποτελούν μια σημαντική πηγή πληροφόρησης για το περιβάλλον γύρω μας -φυσικό και κοινωνικό- ειδικά όταν οι συνθήκες είναι ασαφείς και δεν υπάρχει ένα δεδομένο πλαίσιο αναφοράς για να το κατανοήσουμε και κατ΄επέκταση να καταλάβουμε πώς πρέπει να δράσουμε.
Δεδομένου των παραπάνω λοιπόν, οι άνθρωποι οργανώθηκαν σε μικρές ομάδες αρχικά και σε κοινωνίες αργότερα. Αυτή η εξέλιξη, ήταν σημαντική για την επιβίωση τους αλλά και για την πρόοδο και ευημερία του ανθρώπινου είδους.
Η σχέση ατόμου – κοινωνίας είναι μια αμφίδρομη σχέση· τα άτομα επηρεάζουν τη δομή, την οργάνωση και τους κανόνες μιας κοινωνίας, αλλά ισχύει και το αντίστροφο. Υπάρχουν διαδικασίες και φαινόμενα που διέπουν τη σχέση κοινωνίας και ατόμου και επηρεάζουν το άτομο στη συμπεριφορά, την αλληλεπίδραση του με τους άλλους , ακόμη και το πώς αντιλαμβάνεται τον ίδιο του τον εαυτό.
Οι μικρές νησιωτικές κοινωνίες έχουν τα δικά τους ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και επηρεάζουν τους ανθρώπους που διαβιούν σε αυτά, σε διάφορα επίπεδα. Για να καταλάβουμε πώς επιδρούν στα μέλη τους, είναι χρήσιμο να σκιαγραφήσουμε ποια είναι αυτά.
Τα νησιά, μιλώντας με γεωγραφικούς όρους, είναι κομμάτια ξηράς που περιβάλλονται από θάλασσα. Αυτό δημιουργεί εξ ορισμού ένα φυσικό «εμπόδιο» στην επικοινωνία και την πρόσβαση στην ηπειρωτική χώρα και ακριβώς αυτή η -κατά κάποιο τρόπο- «απομόνωση» των νησιών αποτελεί προεξέχον χαρακτηριστικό τους, το οποίο συμβάλλει (κι αυτό) στη διαμόρφωση της κοινωνικής τους πραγματικότητας. Συνέπεια των παραπάνω, αποτελεί το γεγονός ότι υπάρχει σημαντική εξάρτηση των νησιωτών από το φυσικό περιβάλλον και τις καιρικές συνθήκες.
Δεδομένου του φυσικού «εμποδίου» της θάλασσας λοιπόν, οι νησιωτικές κοινωνίες οργανώθηκαν με τρόπο τέτοιο, ώστε να διασφαλίσουν την αυτάρκεια και την επιβίωση τους, όχι μόνο σε κυριολεκτικό επίπεδο, αλλά και κοινωνικά και ψυχολογικά.
Τα μικρά νησιά επίσης έχουν μικρό πληθυσμό, ο οποίος όμως δεν είναι στατικός. Υπάρχει αυξομείωση του, κυρίως τις τελευταίες δεκαετίες, κατά βάση λόγω του τουρισμού. Αυτό δημιουργεί μια διαφορετική συνθήκη, ανάλογα την εποχή.
Μια νησιωτική κοινωνία αποτελεί ένα «κλειστό σύστημα», δεδομένης της σχετικά περιορισμένης αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον έξω από το νησί. Αυτό συμβάλλει στο να έχει τις δικές του ξεχωριστές και μοναδικές παραδόσεις, ήθη, έθιμα, αξίες, τρόπο ζωής και γενικά τα δικά του μοναδικά πολιτισμικά στοιχεία.
Δεδομένου των παραπάνω, σε μια μικρή νησιωτική κοινωνία διατηρούνται σε μεγάλο βαθμό ένας τρόπος ζωής, αντιλήψεις, κοινωνικοί ρόλοι, αξίες κτλ πιο κοντά στο «παραδοσιακό μοντέλο». Όταν λέμε «παραδοσιακό μοντέλο», εννοούμε ότι όλα αυτά είναι πολύ κοντά, με όλα όσα διαμορφώθηκαν στο πλαίσιο της συγκεκριμένης κοινωνίας από παλιά, προκειμένου να διασφαλίσουν την επιβίωση, την ευημερία και τη συνέχιση της, υιοθετήθηκαν από την πλειοψηφία των μελών της και συνεχίστηκαν από γενιά σε γενιά.
Τα μέλη μιας μικρής νησιωτικής κοινωνίας έχουν ισχυρή συλλογική κοινωνική ταυτότητα. Αυτό σημαίνει ότι η πλειοψηφία μοιράζεται κοινά χαρακτηριστικά αναφορικά με τις πεποιθήσεις, τις αντιλήψεις, τις αξίες, τη στάση ζωής, τους κανόνες που διέπουν την μεταξύ τους ομαλή συμβίωση και γενικά όλα όσα διαμορφώνουν το αίσθημα του «ανήκειν» στη συγκεκριμένη κοινωνία. Νιώθουν μέλη μιας ομάδας δλδ, με χαρακτηριστικά που την προσδιορίζει και τη διαφοροποιεί από άλλες.
Η κοινωνική συνοχή και οι ισχυροί κοινωνικοί δεσμοί μεταξύ των ανθρώπων σε ένα μικρό νησί, είναι επίσης υπαρκτά σε μεγάλο βαθμό, ως απόρροια της κοινής ταυτότητας. Έτσι διαμορφώνεται το αίσθημα της κοινότητας, το οποίο διέπει και διαμορφώνει τις κοινωνικές σχέσεις των ανθρώπων. Η κοινωνική συνοχή παίζει σημαντικό ρόλο στην «επιβίωση» μιας κοινωνίας, στην ομαλή της λειτουργία και στην ευημερία της, συνεπώς σε ένα πλαίσιο, όπως μια νησιωτική κοινωνία ήταν (και είναι ) ζωτικής σημασίας. Η ανάγκη να υπάρχει και να πορευθεί ένα σύνολο ανθρώπων στηριζόμενοι στις δικές του δυνάμεις, λόγω των γεωγραφικών και περιβαλλοντικών συνθηκών, συνέβαλε στη συνεργασία και τη σύσφιξη των σχέσεων για το «κοινό καλό». Κι αυτό, διαμόρφωσε την κοινωνική οργάνωση με τέτοιο τρόπο, ώστε να εξυπηρετήσει αυτούς τους σκοπούς και για αυτό ακριβώς διατηρήθηκε στο πέρασμα του χρόνου.
Τέλος, η μικρή νησιωτική κοινωνία, ούσα ένα σχετικά κλειστό σύστημα, επιδεικνύει πιο αργά αντανακλαστικά στην υιοθέτηση νέων στοιχείων και μια μεγαλύτερη δυσκολία στην αλλαγή. Συνεπώς, διατηρεί συντηρητικά χαρακτηριστικά και μια έλλειψη ενίοτε ευελιξίας στο να ενσωματώσει καινούρια.
Τα παραπάνω χαρακτηριστικά εννοείται ότι μεταβάλλονται με την πάροδο του χρόνου και λόγω των γενικότερων κοινωνικών και πολιτισμικών αλλαγών. Επιπλέον, παράμετροι όπως η τεχνολογία και ο τουρισμός αμβλύνουν πλέον το αίσθημα «αποκοπής» ενός νησιού από τον «έξω κόσμο», καθώς και η μεγαλύτερη ευκολία στη μετακίνηση των κατοίκων των νησιών στο τώρα.
Το πώς επηρεάζει ένα τέτοιο κοινωνικό περιβάλλον το άτομο, σχετίζεται με διάφορες παραμέτρους και σαφώς το υποκειμενικό στοιχείο έχει κι αυτό τη σημασία του. Η προσωπικότητα και οι εμπειρίες του κάθε ατόμου σχετίζονται με το πως τελικά το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο ζει, το επηρεάζει.
Η ανάγκη «επιβίωσης» και συνέχισης μιας μικρής νησιωτικής κοινωνίας -όπως ήδη αναφέρθηκε-δημιουργεί μια ισχυρή συλλογική κοινωνική ταυτότητα στα μέλη της και αυτή με τη σειρά της, ισχυρούς κοινωνικούς δεσμούς. Αυτό δημιουργεί και προάγει την αλληλεγγύη, την αλληλοβοήθεια, το αίσθημα της συλλογικότητας. Σε ένα τέτοιο λοιπόν κοινωνικό περιβάλλον, αμβλύνεται το αίσθημα της μοναξιάς, είναι δύσκολο να νιώθουν οι άνθρωποι αποξενωμένοι και αποκομμένοι από τους άλλους, γεγονός που έχει θετικό αντίκτυπο στην ψυχική τους υγεία. Η ύπαρξη ενός υποστηρικτικού δικτύου σε επίπεδο κοινότητας και η ανθρώπινη επαφή, μειώνουν το στρες και δρουν ευεργετικά στην ψυχική ευημερία των ανθρώπων.
Η έλλειψη στρεσοσόγων περιβαλλοντικών και κοινωνικών παραγόντων σε ένα νησί (πχ η έλλειψη θορύβου, συνωστισμού, εγκληματικότητας κτλ) δημιουργεί λιγότερο στρες στους ανθρώπους, δεδομένου ότι δεν έχουν να αντιμετωπίσουν στην καθημερινότητα τους τέτοιου τύπου ψυχοπιεστικές συνθήκες.
Επιπλέον, η διατήρηση ενός τρόπου ζωής, μιας στάσης ζωής και κοσμοθεωρίας πιο κοντά στο παραδοσιακό μοντέλο, το οποίο περνάει με έναν τρόπο από γενιά σε γενιά, πιθανά δημιουργεί ένας είδος «συναισθηματικής ασφάλειας» στα μέλη μιας μικρής νησιωτικής κοινωνίας. Κι αυτό, γιατί δίνει ένα συγκεκριμένο και σταθερό πλαίσιο αναφοράς στα άτομα (τα οποία το ενστερνίζονται) σχετικά με πεποιθήσεις, αντιλήψεις και αξίες, άρα νιώθουν ότι έχουν μια στέρεη βάση και παγιωμένες κατευθυντήριες γραμμές για το πώς θα διαχειριστούν τους κοινωνικούς τους ρόλους, τις σχέσεις με τους άλλους κοκ.
Η ύπαρξη κοινωνικής συνοχής στο πλαίσιο μιας κοινωνίας συνδέεται με κάποια φαινόμενα τα οποία διέπουν και διαμορφώνουν τη σχέση κοινωνίας και ατόμου. Αυτά είναι η κοινωνική επιρροή, η πίεση της ομάδας , ο κοινωνικός έλεγχος και η συμμόρφωση.
Η κοινωνική επιρροή αφορά τη διαδικασία και τον τρόπο που το άτομο επηρεάζεται από την πλειοψηφία των ατόμων της κοινωνικής ομάδας στην οποία ανήκει και λόγω αυτού διαμορφώνει αντιλήψεις και συμπεριφορές, όμοιες με αυτές των άλλων ανθρώπων. Η πίεση της ομάδας, αφορά τους τρόπους με τους οποίους μια κοινωνική ομάδα (ή κοινωνία) «επιβάλλει» τις νόρμες της, (τους κανόνες που έχουν συμφωνηθεί από την πλειοψηφία και αφορούν τι είναι αποδεκτό και τι όχι) στο άτομο και ο κοινωνικός έλεγχος είναι το σύνολο των επιβραβεύσεων ή των κυρώσεων αντίστοιχα που χρησιμοποιεί το κοινωνικό σύνολο, προκειμένου να οδηγήσει τα μέλη του στη συμμόρφωση με τις κοινωνικές νόρμες και τα κοινωνικά πρότυπα. Τέλος, η συμμόρφωση, είναι η διαδικασία αλλαγής και προσαρμογής του ατόμου, λόγω των παραπάνω διαδικασιών και δυναμικών στη σχέση του με το κοινωνικό του περιβάλλον.
Οι παραπάνω διαδικασίες, συνδέονται με την έννοια της κοινωνικής συνοχής. ‘Οσο μεγαλύτερη η κοινωνική συνοχή, τόσο πιο έντονα και τα παραπάνω. Μιλώντας λοιπόν για μια μικρή νησιωτική κοινωνία, είναι προφανές ότι δεδομένης της έντονης κοινωνικής συνοχής σε συνδυασμό με την έλλειψη ανωνυμίας, υπάρχουν και τα προαναφερθέντα φαινόμενα.
Αυτό λοιπόν σημαίνει ότι η διαφοροποίηση του ατόμου από τα κοινωνικά πρότυπα του συγκεκριμένου πλαισίου, είναι δύσκολη ενίοτε, εξαιτίας της ενεργοποίησης των διαδικασιών της κοινωνικής επιρροής και του κοινωνικού ελέγχου. Αν κάποιος θέλει να έχει διαφορετικά πιστεύω, πεποιθήσεις, συμπεριφορές κτλ από αυτές της πλειοψηφίας, μπορεί να αποκλειστεί κοινωνικά και αυτό μπορεί να είναι ένα ισχυρό πλήγμα για την αυτοεικόνα και την αυτοεκτίμηση του.
Ακόμη όμως και η ύπαρξη διαφορετικών χαρακτηριστικών (τα οποία δε διάλεξε το άτομο, πχ μια ψυχική ασθένεια) μπορεί να λειτουργήσει στιγματιστικά για το άτομο, δεδομένης της απόκλισης από τα καθιερωμένα πρότυπα – άρα γίνεται πιο δύσκολή η αποδοχή του κοινωνικά και η ενσωμάτωση του στο συγκεκριμένο κοινωνικό πλαίσιο. Η μη εξοικείωση με το «διαφορετικό», συχνά το κάνει να φαντάζει ακατανόητο ή και απειλητικό.
Η έλλειψη ανωνυμίας σε μια μικρή κοινωνία, μπορεί να ενεργοποιεί πιο συχνά και πιο έντονα τη διαδικασία του κοινωνικού ελέγχου, συνεπώς αυτό μπορεί να δρα ανασταλτικά για τους ανθρώπους στο να εκφραστούν με τον δικό τους τρόπο και να αναγκάζει να συμμορφώνονται κοινωνικά, ώστε να ανταποκρίνονται στις προσδοκίες των άλλων ή από τον φόβο μήπως βρεθούν στο περιθώριο.
Φαίνεται λοιπόν, ότι η σχέση κοινωνικού περιβάλλοντος και ατόμου διαμορφώνεται από διάφορους παράγοντες και φυσικά είναι μια δυναμική και εξελισσόμενη διαδικασία, που αλλάζει με το πέρασμα του χρόνου και επηρεάζεται από τα χαρακτηριστικά που έχει σε μια δεδομένη ιστορική στιγμή η κοινωνία. Μιλώντας για τις νησιωτικές κοινωνίες, σίγουρα η σχέση αυτή έχει αλλάξει στο σήμερα συγκριτικά με το παρελθόν και έχει ενδιαφέρον πώς θα διαμορφωθεί στο μέλλον, δεδομένου των ευρύτερων αλλαγών και εξελίξεων σε διάφορα επίπεδα.
