Η έμφυλη βία είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο, το οποίο πλήττει στη συντριπτική πλειοψηφία γυναίκες. Περιλαμβάνει οποιαδήποτε επιβλαβή πράξη, κατά της αξιοπρέπειας και της ακεραιότητας όσων την υφίστανται , εμπεριέχει την χρήση υπαρκτής (ή υποτιθέμενης) δύναμης ή /και εξουσίας από τον θύτη και χρησιμοποιείται ως μέσο άσκησης κοινωνικού ελέγχου, τιμωρίας και «σωφρονισμού» των ατόμων που την υφίστανται.
Διακρίνεται από τις άλλες μορφές βίας καθώς πηγάζει από την ανισότητα στις σχέσεις κοινωνικής ισχύος/εξουσίας μεταξύ ανδρών και γυναικών, η οποία έχει ως αποτέλεσμα τις διακρίσεις σε βάρος των γυναικών.
Η έμφυλη βία σε όλες της τις μορφές συνιστά ποινικό αδίκημα (συχνά κακουργηματική πράξη) και τιμωρείται αυστηρότατα από την ελληνική νομοθεσία. Μάλιστα με την επικύρωση της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης από την Ελλάδα (2018), αποτυπώνονται πλέον με συστηματοποιημένο τρόπο και ποινικοποιούνται μορφές έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας, που ως τώρα δεν αναγνωρίζονταν νομικά ως τέτοιες (πχ stalking, οικονομική βία, ακρωτηριασμός γυναικείων γεννητικών οργάνων, εξαναγκαστικός γάμος).
Τα είδη της έμφυλης βίας της είναι τέσσερα: Σεξουαλική, Σωματική, Ψυχολογική και Οικονομική. Μορφές της , αποτελούν η λεκτική, σωματική, ψυχολογική / συναισθηματική κακοποίηση, η σεξουαλική βία, παρενόχληση και εκμετάλλευση, η εμπορία ανθρώπων (human trafficking), η οικονομική βία.
ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΑ
Σωματική βία θεωρείται κάθε πράξη σωματικής κακοποίησης – που δεν έχει σεξουαλικό χαρακτήρα- και έχει ως στόχο την πρόκληση πόνου και βλαβών στο άτομο που τη βιώνει. (π.χ. χαστούκια, σπρώξιμο, τράβηγμα από τα μαλλιά, χτυπήματα με τα χέρια ή άλλα αντικείμενα σε όλο το σώμα ή σε σημεία του σώματος , κοψίματα ή κάψιμο σημείων του σώματος, επιθέσεις με οξύ/χημικά κτλ.)
ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΒΙΑ
Πρόκειται για συστηματική και επίπονη διαδικασία που οδηγεί το άτομο σε ψυχική και συναισθηματική οδύνη ή βλάβη. Η ψυχολογική και συναισθηματική κακοποίηση συνίσταται συνήθως στα εξής:
1. Εκφοβισμός και απειλές για σωματική ή σεξουαλική βία. Συχνότατα ο θύτης απειλεί ότι θα βλάψει το θύμα ή την οικογένειά του, ότι θα πάρει την κηδεμονία των παιδιών ή ότι θα αυτοκτονήσει κτλ.
2.Συστηματική ταπείνωση και διαρκής κριτική, δημιουργία ενοχών στην/στον σύντροφο, και ο αδιάκοπος έλεγχος της προσωπικής της ζωής.
3. Προσπάθεια απομόνωσης του θύματος, από τον οικογενειακό/φιλικό/συγγενικό περίγυρο.
Τα παραπάνω στοχεύουν στη μείωση της αυτοπεποίθησης, την υπονόμευση της αυτοεκτίμησης και αυτεξουσιότητας του θύματος, σε σημείο που το ίδιο να αμφιβάλλει και να πιστεύει ότι είναι υπεύθυνο και ένοχο για την κακοποίηση που δέχεται.
ΛΕΚΤΙΚΗ ΒΙΑ
Η λεκτική βία είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ψυχολογική κακοποίηση. Εμπεριέχει ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορών που ξεκινούν από φωνές, απειλές και εξυβρίσεις και φτάνουν ως το λεκτικό εξευτελισμό και την τρομοκράτηση του θύματος. Στόχος της λεκτικής κακοποίησης είναι η χειραγώγηση διαμέσου του φόβου και ο έλεγχος πάνω στη ζωή του ατόμου.
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΒΙΑ
Μορφές της οικονομικής βίας αποτελούν η στέρηση πόρων, ευκαιριών, αγαθών και υπηρεσιών, με σκοπό να καταστεί το θύμα εξαρτημένο και χειραγωγούμενο από το θύτη. Συνήθως, η οικονομική βία εντός της σχέσης αποσκοπεί στον έλεγχο της συντρόφου προκειμένου να αισθανθεί ανίσχυρη και αδύναμη να εγκαταλείψει τον κακοποιητικό δεσμό.
ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΒΙΑ
Σεξουαλική βία είναι οποιαδήποτε σεξουαλική πράξη, αλλά και απόπειρα τέτοιας πράξης, χωρίς την εκούσια και ελεύθερη συναίνεση του θύματος. Κάτω από την ομπρέλα της σεξουαλικής βίας συμπεριλαμβάνονται τόσο ο βιασμός/απόπειρα βιασμού, η σεξουαλική κακοποίηση, η σεξουαλική παρενόχληση, όσο και η εμπορία ανθρώπων, η σεξουαλική εκμετάλλευση, ο ακρωτηριασμός γυναικείων γεννητικών οργάνων, η καταναγκαστική εγκυμοσύνη και οι εξαναγκαστικές εκτρώσεις.
ΕΝΔΟΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΒΙΑ
Η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί μια από τις πιο διαδεδομένες μορφές έμφυλης βίας, παγκοσμίως. Λαμβάνει χώρα μέσα στην οικογένεια. Πρόκειται για λεκτική, ψυχολογική/συναισθηματική, σωματική, σεξουαλική, οικονομική κακοποίηση ή απειλή βίας, που ασκείται μεταξύ (πρώην ή νυν) συζύγων/συντρόφων/μερών του συμφώνου συμβίωσης, ή μεταξύ άλλων μελών μιας οικογένειας.
Η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί ποινικό αδίκημα, που τιμωρείται με αυστηρότατες ποινές, σύμφωνα με νόμο που ψηφίστηκε στη χώρα μας, το 2006.
ΓΥΝΑΙΚΟΚΤΟΝΙΑ
Πρόκειται για ανθρωποκτονία γυναικών, από πρόθεση, επειδή είναι γυναίκες. Συνιστά ακραία μορφή έμφυλης και σεξιστικής βίας. Διαπράττεται με κίνητρο την άσκηση κοινωνικού ελέγχου στα σώματα, αλλά και τις επιλογές των γυναικών. Στην ουσία οι γυναικοκτονίες είναι εγκλήματα που στηρίζονται στις βαθιά ριζωμένες κοινωνικές αντιλήψεις, σύμφωνα με τις οποίες οι γυναίκες πρέπει να είναι υποτελείς στην ανδρική εξουσία, ενώ δυνητικά μπορούν να «τιμωρηθούν» και να «σωφρονιστούν» μέσω της βίας. Δράστης –στην πλειοψηφία των περιπτώσεων– είναι ο (πρώην ή νυν) σύζυγος ή σύντροφος. Συνήθως ο δράστης είχε μακροχρόνια κακοποιητική συμπεριφορά απέναντι στη σύζυγο, που είναι συχνά σε θέση οικονομικής αδυναμίας.
Η έμφυλη βία σχετίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό με την ύπαρξη έμφυλων στερεοτύπων και φυσικά με την ύπαρξη του πατριαρχικού συστήματος, εντός του οποίου ορίζεται ο κοινωνικός ρόλος των φύλων και οι μεταξύ τους σχέσεις.
ΕΜΦΥΛΑ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ
Τα στερεότυπα είναι κοινωνικο-γνωστικά σχήματα , δλδ .πιστεύω και πεποιθήσεις τα οποία έχουν διαμορφωθεί και παγιωθεί μέσω της κοινωνικής μάθησης και τα οποία χρησιμεύουν στην κατανόηση και αποκωδικοποίηση κοινωνικών καταστάσεων, για τις οποίες το άτομο δεν είχε προηγούμενη εμπειρία. Αποτελούν «προκατασκευασμένες» πεποιθήσεις, παράγωγα υπερβολικών ή υπεραπλουστευμένων κρίσεων για άτομα, ομάδες, καταστάσεις.
Τα έμφυλα στερεότυπα αποτελούν υποκατηγορία των στερεοτύπων και στηρίζονται στις κυρίαρχες κοινωνικές αντιλήψεις για τα φύλα. Για παράδειγμα, στα έμφυλα στερεότυπα εντάσσονται οι πεποιθήσεις ότι οι άνδρες είναι καταλληλότεροι από τις γυναίκες σε ανάληψη ρόλων ευθύνης, ηγεσίας, μυϊκής δύναμης και σωματικής αντοχής, ενώ οι γυναίκες θα πρέπει να περιορίζονται σε βοηθητικούς ρόλους, όπως αυτοί των επαγγελμάτων φροντίδας, της αγωγής – ανατροφής των παιδιών και της νοικοκυράς.
ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΑ
Η πατριαρχία αποτελεί το σύστημα εκείνο που ιστορικά οργανώνει και αναπαράγει σε κοινωνικό, πολιτικό και ιδεολογικό επίπεδο τις έμφυλες σχέσεις εξουσίας, τις άνισες και κυριαρχικές δηλαδή σχέσεις μεταξύ των κοινωνικών φύλων, της επικράτησης μιας ανδροκρατικής αντίληψης εις βάρος των γυναικών και όσων δεν ταυτίζονται με αυτή.
Τι μπορεί να κάνει μια γυναίκα αν είναι θύμα έμφυλης βίας ;
• Να θυμάται ότι σε καμιά περίπτωση δεν φταίει για τη βία που υφίσταται, ούτε αξίζει να «τιμωρείται» για κάτι με αυτόν τον τρόπο.
• Να μην απομονώνεται, να μιλήσει σε πρόσωπο εμπιστοσύνης για αυτό που της συμβαίνει.
• Να καταγράψει – αν είναι δυνατόν- τα περιστατικά βίας ,έτσι ώστε να θυμάται πότε, πού και τι συνέβη καθώς και αν υπήρχαν μάρτυρες και να κρατήσει, αν υπάρχει, οποιοδήποτε αποδεικτικό στοιχείο
• Να ενημερωθεί για δομές και υπηρεσίες στις οποίες μπορεί να απευθυνθεί.
• Να έχει σε ένα ασφαλές σημείο του σπιτιού τα απαραίτητα και τα πολύ προσωπικά της είδη, σε περίπτωση που φύγει από το σπίτι (π.χ. χρήματα, κάρτα ανάληψης ή τραπεζική κάρτα, ταυτότητα, διαβατήριο, βιβλιάριο υγείας, ρούχα κ.λπ.).
• Να έχει συνεννοηθεί με κάποιον/-α από το οικογενειακό ή το φιλικό σου περιβάλλον για μια συνθηματική λέξη ή φράση που θα μπορείς, όταν ο δράστης είναι παρών, να χρησιμοποιήσεις στο τηλέφωνο, για να καταλάβει ότι βρίσκεσαι σε κίνδυνο και να καλέσει σε βοήθεια. Μίλησε για το πρόβλημά σου σε κάποιον/-α από τη γειτονιά σου που εμπιστεύεσαι, ώστε να καλέσει σε βοήθεια εάν αντιληφθεί ότι είσαι εκτεθειμένη σε κίνδυνο.
•Να γνωρίζει ότι υπάρχει η δυνατότητα να υποβληθεί σε ιατροδικαστική εξέταση για να αποδείξει την κακοποίησή (σωματική ή/και σεξουαλική). Για την ιατροδικαστική εξέταση, παραπέμπει στην Ιατροδικαστική Υπηρεσία είτε η Αστυνομία είτε ο/η Εισαγγελέας.
Που μπορείς να απευθυνθείς αν αντιμετωπίζεις οποιαδήποτε μορφή έμφυλης βίας;
• Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων Τηλ. Γραμμή SOS 15900, www.isotita.gr
• Συμβουλευτικό Κέντρο Για τη βία Κατά των Γυναικών τηλ: 210 33 17 305-6, e- mail: [email protected]
• Ε.Κ.Κ.Α. (Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης). Λειτουργούν ξενώνες φιλοξενίας. Τηλ: 213 2039 778, 213 2039 706
• Κέντρο Έρευνας για θέματα Ισότητας (Κ.Ε.Θ.Ι) ,Συμβουλευτική Υπηρεσία. Τηλ: 210 38 98 000
• Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός, Τομέας Κοινωνικής Πρόνοιας, Τηλ: 210 36 39 538
• Κλίμακα Τηλ: 210 3417160-3, www.klimaka.org.gr
• Δίκτυο Γυναικών Ευρώπης (υπάρχει δυνατότητα φιλοξενίας). Γραμμή SOS 80011 88881 (χωρίς χρέωση από σταθερό). Τηλ.: 210 97 00 814 (γραμματεία)
• Κέντρο Στήριξης Οικογένειας Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, Συμβουλευτική Υποστηρικτική Υπηρεσία Τηλ: 210 3811274, 210 3841536
• Συνήγορος του Πολίτη / Κύκλος Ισότητας των Φύλων, Δ/νση: Χατζηγιάννη Μέξη 5, 115 28 Αθήνα, www.synigoros.gr, Τηλ.: 210 72 89 600
• Κέντρο Γυναικείων μελετών και ερευνών, Διοτίμα, Νίκης 24, Σύνταγμα 2ος οροφος,Τηλ. 2103244380, [email protected]
• Ευρωπαϊκό ∆ίκτυο κατά της Βίας Τηλ.: 210 9225491, E-mail: [email protected]
• Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων (ΓΓΟΠΙΦ) Δραγατσανίου 8, 105 59 Αθήνα, Τ: 213 1511102-103 Ε: [email protected]
• Τηλεφωνική επικοινωνία ή και αποστολή sms στο 100 για άμεση αστυνομική επέμβαση Εθνικό Κέντρο Άμεσης Βοήθειας (ΕΚΑΒ)
• Τηλεφωνική επικοινωνία με το 166 για άμεση βοήθεια μεταφοράς σε νοσοκομείο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ)
• Τηλεφωνική επικοινωνία με το 197 για άμεση κοινωνική βοήθεια.
• Πανευρωπαϊκός Αριθμός Έκτακτης Ανάγκης: Τηλεφωνική επικοινωνία με το 112 ή και αποστολή δωρεάν sms ή e-mail στη διεύθυνση [email protected]
• Τέλος, στην ιστοσελίδα του Υπ. Δικαιοσύνης (https://www.ministryofjustice.gr/page_id=895) υπάρχει τηλεφωνικός κατάλογος των υπηρεσιών που μπορείς να απευθυνθείς, π.χ. Ιατροδικαστικές Υπηρεσίες, Εισαγγελίες κ.λπ.
